Vazirligi alisher navoiy

1.2.

Sinfdantashqarimusiqamashg’ulotlaritizimidabarkamolshaxsnitarbiyalashni ngnazariypedagogikmasalalari.
Mamlakatimizdama’naviyatniinsonningo’zliginianglashidagio’rni;
ma’naviyatning, insonning, jamiyat, davlatkuch-qudratidagitutgano’rni, ma’naviyatsizhyechqachonbaxt-saodatbo’lmasligi, baxt- saodatgaerishishuchunumumiy,
milliyg’oyaasosidabizningko’pmillatlimamlakatimizdamustahkamma’naviymakonni yaratishzarurligito’g’risidagidasturiyfikrlarizchil, bosqichma- bosqichro’yobgachiqmoqda.
Mazkurijtimoiypedagogikg’oyalarO’zbekistonniyangilashvarivojlantirishningas osiynegizlaridanbirisifatidaxalkimizningma’naviymerosinimustahkamlashvarivojlant irishyo’nalishigazaminyaratdi.
Tta’limmuassasalaridaamalgaoshirilayotganma’naviy-
ma’rifiyishlarO’zbekistonmustaqilliginimustahkamlash, o’quvchi- yoshlarningmilliytafakkurinirivojlantirish,
umuminsoniyvamilliyqadriyatlaruyg’unligigaasoslanganfuqarolikjamiyatiniqurishda muhimahamiyatkasbetmoqda.
Ma’naviyatningqirralariturliolimlarimiztomonidanasoslayborildi. Jumladan, uningbadiiy, xayotiymohiyatiadabiyotshunoslarimiztomonidanyorqinochibberildi:
«ChingizAytmatovning «Asrgatatigulikkun» romanidagiSobitjonnibilasiz» deydi, buhaqdafilologiyafanlaridoktoriI.Xaqqul. “UningotasiQazang’ap- oddiytemiryulishchisibo’libishlardi. Otasiganisbatanumingchandono’qimishli.
Ertadankechgachatelefonoldidao’tirib,
boshliqningkabinetibilanqabulxonao’rtasidabo’zchiningmokisidekyelib-yugursa-da, harqalay, amaldor. Bilmagannarsasi,o’qimagankitobiyo’q. Lekinuningaxloqiyxususiyativama’naviyatiotasinikiganisbatanbehadtubandir.
Hattootasiningo’limidahamsiyosatdan, davlatmanfaatlaridanvaysaydiganodamnibirtasavvurqiling.Qayerdakio’zinimartabali, bilag’on, mas’ulodamqilibko’rsatishgaurinadiganamaldorlarniko’rsam, o’shaSobitjonnieslayman».
G’oyaviytarbiyaavvalamborxalqimizningma’naviy-ma’rifiymerosigatayanadi.
Chunkibumerosmilliymafkuraning,
umumanbutunma’naviyatimizningmustahkammanbaidir. Davrsinovlarigabardoshberaolmagan,
o’tkinchihodisalarhyechqachonmerosgaaylanmaydi. Vaqto’tishibilanizsizyo’qolibketadi.
Milliyqadriyatlaresamuayyanxalqningaslbelgilarinio’zidaaksettiradi. Demak, ma’naviy-
ma’rifiyishlarnimuvaffaqiyatlitashkiletishdaanashuqadriyatlargatayanishzarur. “Milliyistiqlolg’oyasi: asosiytushunchavatamoyillari”
risolasidabelgilabberilganvazifalarmilliymafkuraniongimizgasingdiruvchiamaliytarbi yaniyo’lgaqo’yishzarurliginitaqozoetadi. Chunkimilliymafkuraijtimoiypedagogik, ijtimoiypsixologikmexanizmbo’lib, ma’naviy-ma’rifiyishlarningtarkibiykismi – g’oyaviytarbiyagatayanadivamuayyang’oyagaishontirish;uyushtirish;safarbaretish;ma ’naviy-
ruhiyrag’batlantirish;g’oyaviytarbiyalash;g’oyaviyimmunitetnishakllantirish;harakatd asturibo’lishkabiasosiymaqsadlarniko’zdatutadi.
Zero, “KadrlartayyorlashMilliydasturi”data’kidlaganidek, inson, uninghartomonlamauyg’unkamoltopishivafarovonligishaxsmanfaatlariniro’yobgachiq
arishningsharoitlarinivata’sirchanmexanizmlariniyaratish, eskirgantafakkurvaijtimoiyxulq-
atvorningandozalarinio’zgartirishrespublikadaamalgaoshirilayotganislohotlarningasos iymaqsadivaharakatlantiruvchikuchidir.
O’quvchilarnig’oyaviy-estetiktarbiyalashdanmaqsad - avvalo, milliyg’oyamizniularningshaxsiy,
amaldagifazilatlaridanamoyonbo’lishigaerishishniko’zdatutadi. Shuningdek, ma’naviy-
ma’rifiyishlarjarayonidamuayyandidaktiktalabvaqoidalargarioyaqilganholdao’quvchil arningishonch, e’tiqodvadunyoqarashishakllanadi.
G’oyaviybilim, ko’nikmavamalakalaro’z-o’zidanemas, o’quvchilarningmustaqilfaati, hayottajribasi, bilimiasosidavujudgakeladi. shakllanadi. Havaskoro’quvchilare’tiqodvadunyoqarashiga, ijtimoiy-gumanitarfanlardan, to’garakdaolganbadiiy-estetikbilimlarasosidashakllanadi.
o’quvyurtlaridabubilimlarniberadiganasosiyo’quvfanlarimilliyistiqlolg’oyasi, falsafa, tarix, ma’naviyatasoslarivahokazolardir.
Ma’lumki, ba’zitushunchalar, g’oyalarkishiningko’ngligayaqin, ta’sirchanbo’lishi, boshqalariesafaqataxborot, ma’lumotdarajasidaqolibketishimumkin.
E’tiqodshaxsningichkipozisiyasigaaylanganbilimlarisifatidao’quvchiningdunyoga,Vat anga, millatgao’z-o’zigamunosabatinibelgilabberadi, uningxulq- atvorivafaatiniboshqaribturadi. E’tiqodumumlashtirilganfaktvama’lumotlar, bilimlarnisintezlashnatijasidapaydobo’ladi.Natijadae’tiqod, ya’ni “... shaxsnio’zqadriyatlaritizimidankelibchiqibharakatgaqo’zg’atadigananglanganehtiyojs hakllanadi”.
ta’limmuassasalaribadiiyto’garaklaroldidaturgantarbiyaviyvazifalarturkumigao’q uvchilardamustaqilbadiiyestetik, did, san’atimizgamuhabbattuyg’ularinishakllantirish;
“ommaviymadaniyat”ningaslmohiyati,shaklvako’rinishlarinitushuntirish;
o’quvchilarongivaqalbiuchunkurash; ularniyot, buzg’unchig’oyalaridanhimoyaqilish; milliyistiqlolmafkurasiningmohiyativaasosiytamoyillariasosidayashashvaishlashgao’r gatish; O’zbekistondakechayotgandemokratikjarayonlarmohiyatiniuqtirish; milliyurf- odatlarimizvaan’analarimizgasadoqatnishakllantirish;
yuksakma’naviyatvama’rifatgadoirko’nikmavamalakalarnishakllantirish; ijodkorlik, erkinvamustaqilfikryuritishgao’rgatish; ustozlargahurmat, ularnie’zozlash, barchajabhalardao’quvchilarningmilliyvaumuminsoniyqadriyatlargaongliravishdarioy aetishinitarbiyalashshularjumlasidandir.
Badiiyto’garaklardakechuvchiijtimoiy-
pedagogikjarayonhavaskoro’quvchilarhayotinito’g’ritashkilqilishni, shaxsinijamoada, jamoafikrivositasidatarbiyalashnitaqozoetadi. Buninguchunma’naviy- ma’rifiyishlarningshundayshaklinitopishkerakki,
uningyordamidabarchao’quvchilarvaharbiro’quvchigabirvaqtningo’zidavabirxilkuchd atarbiyaviyta’sirko’rsatishmumkinbo’lsin. Buesabiznima’naviy- ma’rifiyishlarninganashundayusullariniqidirishgaundaydi.
Bundata’lim,
madaniyatvasan’atmuassasalariningg’oyaviy-estetiktarbiyaviyhamkorligigigaerishishl ari-ijodkorshaxsnitarbiyalashningmuhimshartidir.
Buhamkorliksubyektlarifaatiningmaqsaduyg’unligi, tarbiyaviyta’sirobyektiningbitta, (umumiy)ligi, ularningvazifalariorasidagiumumiylikvaxususiylikningmavjudligidadir.
Madaniyatvasan’atmuassasalario’quvchilarg’oyaviytarbiyasiningijtimoiysubyektl arisifatidaturliyo’nalishlardaishtiroketadi. Albatta, harbiro’quvyurtio’zigaxosliklargaega. Shusababliharbirta’limmuassasasidama’naviy- ma’rifiyishlaridaumumiylikbilanbirgalikdafaqato’shainstitut,
universitetgaxosbo’lganxususiylikhammavjudbo’ladi. Buo’quvyurtima’naviy- ma’rifiyishlarmazmuni, maqsadi, shakllari, vositalari, yo’nalishlaridaaksetadi.
O’quvchibadiiyhavaskorlikto’garaginingnafaqatobyekti,balkisubyektigaaylangan daginabuhamkorlikningyuqorisamaradorligigaerishishmumkin.
Buninguchuno’quvchiningshaxsi, oilaviymuhiti, o’qishixulqi, munosabatlari, yetakchiqadriyatlaritiziminio’rganishvamaqsadgayo’naltirilganxoldaunima’naviy-
ma’rifiyishlarningfaolishtirokchisigaaylantirishzarur.
O’quvchilarda “ommaviymadaniyat”
vaaxloqsizlikfalsafasimafkuralarigaqarshiimmunitetnishakllantirishdajamoatchilikfikr imuhimo’rinegallaydi,
chunkiuo’quvchilarjamoalaridagimunosabatlargakuchlita’sirko’rsatadi. Masalan, jamoaviymuhokamaningmavzuiehtiyojlarme’yoriningshakllanishi, kiyinishmadaniyati,o’zbo’shvaqtinibehudasarflash,
ma’naviydarajasiniqashshoqlantirishnitanqidqilishmasalalaribo’lishimumkin. Bundayturdagimasalalarnimuhokamahilishodatdayoshlarniyotta’sirnijamoaviytahlilhil ishvabaholashjarayonigaqiziqtiradi.
Biztadqiqotimizdavomidao’quvchilarnirealqadriyatlartiziminio’rgandik.
Buesamavjudma’naviyma’rifiyishlartiziminitakomillashtirishgaoidqatorijtimoiy- pedagogikchora-tadbirlarniamalgaoshirishnitaqozoqiladi. Zero, birinchidan,olibborilayotganturlitarbiyaviyishlaro’ziningqat’iytizimigaegaemas.