Vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti magistratura bo

i
i
i
x
n
n
x
76
,
3
30
113
)
35
48
24
6
(
30
1
)
5
7
4
12
3
8
2
3
(
30
1
1
4
1
2
2


















i
i
i
y
n
n
y
x
= 3,58 < 3,76 = 
y
2-sinf 
03
,
3
32
97
)
15
44
26
12
(
32
1
)
5
3
4
11
3
12
2
6
(
32
1
1
4
1
1
1


















i
i
i
x
n
n
x
32
,
3
34
113
)
25
54
26
8
(
34
1
)
5
5
4
13
3
12
2
4
(
34
1
1
4
1
1
1


















i
i
i
x
n
n
x
x
= 3,03 < 3,32 = 
y



4
1
1
i
i
i
x
n
n
x

---

76 
4-sinf 
2
,
3
30
96
)
20
44
26
6
(
30
1
)
5
4
4
11
3
12
2
3
(
30
1
1
4
1
1
1


















i
i
i
x
n
n
x
71
,
3
32
119
)
20
60
33
6
(
32
1
)
5
4
4
15
3
11
2
3
(
32
1
1
4
1
2
2


















i
i
i
y
n
n
y
x
= 3,2 < 3,71 = 
y
1-sinov natijalari shuni ko’rsatdiki tajriba sinfidagi o’quvchilarning sinovda 
olgan baholarining o’rtacha qiymati nazorat sinfidagi o’quvchilarning sinovda 
olgan baholarining o’rtacha qiymatidan kichik. Bu shundan dalolat beradiki, 
o’quvchilarda mavzularni yuzaki, mohiyatini tushunmasdan, tushunchalarning 
xossalarini bilmasdan o’zlashtirish olingan bilimlarni tezda unutilishi uchun sabab 
bo’ladi.
1-4-sinf matematika darslarida intellektual salohiyatlarini rivojlantirish uchun 
tanlangan topshiriqlardan muntazam ravishda foydalanish muammosi bo‘yicha 
o‘tkazilgan tajriba-sinov ishlari natijalari topshiriqlarni mustaqil bajarish layoqati 
tajriba sinfi o‘quvchilarida nazorat sinfi o‘quvchilariga nisbatan rivojlanganligini 
ko‘rsatdi. Nazorat va tajriba sinflarida olib borilgan tajriba-sinov ishlarining 
samaradorligi 2-jadvalda keltirildi. 
2-jadval
Nazorat va tajriba sinflari bilan olib borilgan tajriba-sinov ishlarining 
samaradorligi 

---

77 
K
u
zat
il
g
an
si
n
f 
Tajribada 
ishtirok 
etgan 
sinflar 
O
‘q
uv
ch
il
ar
so
n
i 
Baho 
Ba
h
o
n
in
g
o‘
rt
ac
h
a 
q
iy
ma
ti
Samarad
orlik 
koeffitsie
nti 
«5» 
«4» 
«3» 
«2» 
1-sinf 
Tajriba 
sinfi 
35 
10 
16 
9 
4,02 
1,09 
Nazorat 
sinfi 
30 
5 
14 
8 
3 
3,7 
2-sinf 
Tajriba 
sinfi 
32 
8 
18 
6 
4,06 
1,11 
Nazorat 
sinfi 
34 
5 
16 
9 
4 
3,64 
4-sinf 
Tajriba 
sinfi 
30 
7 
15 
8 
3,96 
1,05 
Nazorat 
sinfi 
32 
4 
15 
12 
2 
3,75 
Tavsiya etilgan metodikani qo’llab o’tilgan darslarda o’quvchilar olgan 
baholarining o’rtacha qiymatini 1-formula yordamida topamiz: 
1-sinf 
02
,
4
35
141
)
50
64
27
(
35
1
)
5
10
4
16
3
9
2
0
(
35
1
1
4
1
1
1

















i
i
i
x
n
n
x
7
,
3
30
111
)
25
56
24
6
(
30
1
)
5
5
4
14
3
8
2
3
(
30
1
1
4
1
2
2


















i
i
i
y
n
n
y
x
= 4,02 > 3,7 = 
y

---

78 
2-sinf 
06
,
4
32
130
)
40
72
18
(
32
1
)
5
8
4
18
3
6
2
0
(
32
1
1
4
1
1
1

















i
i
i
x
n
n
x
64
,
3
34
124
)
25
64
27
8
(
34
1
)
5
5
4
16
3
9
2
4
(
34
1
1
4
1
1
1


















i
i
i
x
n
n
x
x
= 4,06 > 3,64 = 
y
4-sinf 
96
,
3
30
119
)
35
60
24
0
(
30
1
)
5
7
4
15
3
8
2
0
(
30
1
1
4
1
1
1


















i
i
i
x
n
n
x
37
,
3
32
108
)
15
36
51
6
(
32
1
)
5
3
4
9
3
17
2
3
(
32
1
1
4
1
2
2


















i
i
i
y
n
n
y
75
,
3
32
120
)
20
60
36
4
(
32
1
)
5
4
4
15
3
12
2
2
(
32
1
1
4
1
2
2


















i
i
i
y
n
n
y
x
= 3,96 > 3,75 = 
y
Hisoblashlar shuni ko’rsatdiki, yuqorida keltirilgan metodikani qo’llab 
o’tilgan mavzular yakunida o’tkazilgan sinov natijasida tajriba sinfining 
ko’rsatkichlari nazorat sinfining ko’rsatkichlaridan yuqori ekan. Bizning farazimiz 
tasdiqlandi. 

---

79 
Natijalarning o‘rtacha qiymatlarini sinflar bo‘yicha diagramma shaklida 
tasvirlasak, 1-rasmdagi ko‘rinishni oladi. 
1-rasm.
Tajriba natijalarining sinflar bo‘yicha qiyosiy diagramma 
ko‘rinishi. 
Tajriba-sinovdan olingan natijalar o‘quvchilarning intellektual salohiyatlarini 
rivojlantirish uchun tanlangan topshiriqlar tizimi va undan foydalanish metodikasi 
maqsadga muvofiq ekanligini tasdiqladi. Tajriba sinflarining sifat ko‘rsatkichlari 
nazorat sinflaridan sezilarli darajada yuqori ekanligini ko‘rsatdi.
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

80 
III bob bo’yicha xulosa 
Pedagogik tajriba-sinov ishlarini tashkil etish va ularning natijalarini qayta 
ishlashning bir qancha usullari mavjud bo‘lib, ilmiy tadqiqot ishining maqsadidan 
kelib chiqqan holda pedagogik tadqiqot olib borildi. Birinchi bosqichda 
boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida intellektual qobiliyatni rivojlantirish masalasi 
bevosita o‘quvchilarda bilishga qiziqishni shakllantirish bilan bog‘liqligi jihatidan 
tahlil qilindi. O‘quvchilarda intellektual qobiliyatni rivojlantirish muammolarini 
amaliy hal qilishda o‘qitishning bir qator qonuniyatlari ishlaydi. Eng muhim 
umumiy qonuniyatlardan biri, bu - o‘quvchilarning aqliy faoliyatida shakllangan 
bilimlar ko‘lamining bilishga qiziqish bilan bog‘liqligidir.
Tajriba natijalaridan olingan ma’lumotlar asosida statistik tahlil ishlari olib 
borildi. O’tkazilgan tajriba-sinov ishlari bo’yicha o’tilgan yangi mavzuni 
o’quvchilar qanchalik darajada o’zlashtirganliklarini aniqlash uchun mavzu 
bo’yicha so’rov o’tkazildi. 
Hisoblashlar shuni ko’rsatdiki, yuqorida keltirilgan metodikani qo’llab 
o’tilgan mavzular yakunida o’tkazilgan sinov natijasida tajriba sinfining 
ko’rsatkichlari nazorat sinfining ko’rsatkichlaridan yuqori ekan. Bizning farazimiz 
tasdiqlandi  

 
 
 
 
 
 
 
 

---

81 
UMUMIY XULOSA 
Aql insonning tug’ma va fiziologik xususiyati bo’lib, uning yordamida odamlar 
dunyoni bilib oladilar, oldinga avlodlar tomonidan yaratilgan ilmlarni va mavjud 
bilimlarni o’zinikiga aylantirib o’zlashtirib oladilar. Demak, aql ilm va bilim bilan 
bog’liq. Ilm mavjud, bor, yaratilgan narsa, bilim esa kishi tomonidan bilib 
olinadigan, o’ziniki qilib olinadigan narsadir. Aql real borliqni nazariy jihatdan 
o’zlashtirishning oliy shakli bo’lib, insonni fikrlash qobiliyati orqali namoyon 
bo’ladi. Psixologiyada “intellekt” tushunchasi individ aqliy qobiliyatlarining 
nisbatan barqaror strukturasi sifatida ochib beriladi, shu bilan bir vaqtda tafakkur 
individ bilish faoliyatining jarayoni sifatida muhokama qilinadi. S.L.Rubinshteyn 
“tafakkur operatsiyalarining mustahkamlanishi va takomillashishi jarayonida 
“tafakkur” shakllanadi va keyin qobiliyat sifatida intellekt qaror topadi“- deb 
ko’rsatadi. Bu qoida va tushunchalarning uzviy o’zaro bog’liqligini va shu bilan 
bir vaqtda, ularning mustaqil ahamiyatini ko’rsatadi 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining intellektual qobiliyatini tarbiyalash va 
ularning darsga bo‘lgan qiziqishlarini oshirish maqsadida, qiziqarli misol, 
topshiriq va masalalarni tanlashga alohida e’tibor berish zarur. 
Boshlang’ich sinf o’quvchisining tafakkuri o’ziga xosdir: bu esa unda turli 
tafakkur shakllariga oid qobiliyatlar hali rivojlanmaganligi bilan ifodalanadi. 
Tabiiyki, bu o’qitishda ma’lum qiyinchiliklar yaratadi. Kichik yoshli bolalar tilga 
olingan mantiqiy tafakkur jarayonini egallaydilar.
Didaktik o‘yinlar asosida amallarni bajarish, masalalarni yechishga 
qaratilgan qiziqarli mazmun, bolaning aqliy va jismoniy harakati yotadi. Ular 
orqali fikrlash jarayoni - tahlil taqqoslash xususiyatlari rivojlanadi. Ta’lim 
jarayonida didaktik o‘yinlar ahamiyati shundaki, ular o‘quvchilarning ta’lim 
olishiga, tarbiyasiga va rivojlanishiga xizmat qiladi. O‘yin davomida yuzaga 
keluvchi ijobiy his-hayajon o‘quvchilarning kichik yoshdagi o’quvchilar ijodiy

---

82 
qobiliyatini tarbiyalashini faollashtiradi, xotirasini, e’tiborini kuchaytiradi. O‘yin 
davomida o‘quvchilar o‘zlari bilmagan holda ko‘pgina harakatlar, mashqlar 
bajaradi, masalalar yechadi va hokazo. 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining intellektual qobiliyatini rivojlantirish 
maqsadida tanlangan masalalar sistemasini tuzishda ta’limning didaktik 
tamoyillarini hisobga olish kerak.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining 
intellektual qobiliyatini rivojlantirish maqsadida ishlab chiqilgan metodik 
tavsiyalar tajriba-sinov maydonlarida sinab ko’rildi va hisoblashlar shuni 
ko’rsatdiki, yuqorida keltirilgan metodikani qo’llab o’tilgan mavzular yakunida 
o’tkazilgan sinov natijasida tajriba sinfining ko’rsatkichlari nazorat sinfining 
ko’rsatkichlaridan yuqori ekan. Bu bilan bizning farazimiz tasdiqlandi. 

---

83