Vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi termiz

О‘Idirilgan vaksinalar. Yuqori immunogen, ammo past virulentli xususiya- tga 
ega boigan shtammlar tanlab olinib, fiziologik eritmada suspenziya tayyorlanadi 
va fizik yoki kimyoviy omillar yordamida oidirilib, undan vaksina tayyorlanadi. 
Agar suspenziya yuqori harorat ta’sirida olinsa, uni qizdirilgan vaksina, spirt 
ta’sirida spirtli, fenol ta’sirida fenolli vaksina deyiladi. 
Oidirilgan vaksinalar afzalligi: turg‘unligi, xavfsizligi, tez tayyorlanishi, arzonligi 
va uzoq vaqt saqlanishi hamda bir necha antigenlami qo‘shish mumkinligidir. 
Salbiy tomonlari: mikroorganizmlaming toiiq о idirilishini nazorat qilish, qisqa 
vaqt immunitet hosil qilgani uchun qayta revaksinatsiya qilish, parenteral y o i 
bilan kiritilgani bois mahalliy immunitetning rivojlanmasligi, immuntanqis 
organizmga Iciritilganda allergik reaksiyalar berishi.
Anatoksinlar. Kasallik patogenezidaekzotoksinlari asosiy ahamiyatga ega 
mikroblar ko'paytirilib, ulardan ekzotoksinlar sof holda ajratib olinadi. Bu 
ekzotoksinlarga 0,3%-0,4%li formalin qo‘shib, 38°С termostatda 30 kun 
saqlanadi. Natijada toksinning zaharlilik xususiyati yo‘qoladi, ammo antigenlik 
va immunogenlik xossalari saqlanib qoladi. Anatolcsinlar, oziq muhit tarkibidagi 
oqsillardan tozalanadi va «depo» hosil qiluvchi moddalar (aluminiy gidrooksid, 
aluminiy fosfat va boshqalar)ga adsorbsiya qilinadi. Hozir anatoksinlar fransuz 
olimi G.Ramon taklif qilgan (1923-y.) yuqorida keltirilgan usul bilan 
tayyorlanadi. Immunopro filaktikada bo‘g ‘ma, qoqshol, stafilokok va vabo 
anatoksinlari keng qo‘ll anilmoqda. Oxirgi vaqtda botulizm, anaerob 
infeksiyalarga qarshi anatoksinlar ishlab chiqarilmoqda. 

---

10 
Kimyoviy vaksinalar. Bular kimyoviy usullar yordamida, bakteriya 
hujayrasidan yuqori darajadagi immunogenlik xususiyatiga ega boigan 
antigenlami ajratib olib tayyorlanadi. Bunda patogen mikroorganizmlaming 
protektiv va virulent antigenlaridan foydalaniladi. Masalan, qorin tifining 
immunoprofilaktikasida, kasallik qo‘zg‘atuvchisining O - va Vi-antigenlari va 
qoqshol anatoksinidan tashkil topgan kimyoviy, sorbsiya qilingan vaksina 
qoilaniladi. Bunda bakteriya antigenlari va qoqshol anatoksini aluminiy 
gidrooksidiga (adyuvantga) adsorbsiya qilingan boiadi. Adyu'vantlar depo 
vazifasini ham bajaradi, ya’ni vaksinaning asta-sekin so'rilishi hisobiga, 
antigenlami uzoq muddat immun tizimga ta’sir etib turishi ta’ mi nlanadi. 
Kimyoviy vaksinalaming birmuncha afzalliklari bor. Jumladan, ular uzoq muddat 
kiritilgan joyda saqlanadi, reaktogenligi past, organizmni sensibilizatsiya qilish 
xususiyatiga ega emas, qo'shim clia asoratlar qoldirmaydi va bir necha 
antigenlami birlashtirib, ulardan assotsiatsiya qilingan vaksinalar tayyorlash 
mumkin.