Vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi termiz

Gen injeneriyasi yo‘li bilan olinadigan vaksinalar. Bil yo‘nalishda olinadigan 
omillar vaksinalaming 4-avlodi boiib, oxirgi 10- 15-yil ichida rivojlana boshladi, 
bunda biotexnologiya fani erishgan muv affaqiyatlar- ning ahamiyati katta boidi. 
To‘rtinchi avlod vaksinalami olishda quyi- dagilarga amal qilinadi: patogen 
mikroorganizmlaming protektiv xossalariga javob beradigan antigeni aniqlanadi, 
so'ngra bu antigenni sintez qiluvchi gen ajratib olinib, odam normal mikroflorasi 
tarkibiga kiradigan bakteriya genomi (masalan, ichak tayoqchasiga yoki achitqi 
zamburug‘lari)ga biriktiriladi. Mikroorganizm ko‘payishi jarayonida, kiritilgan 
genning biomolekulalari ham sintez qilinadi, so‘ng bu omillar alohida ajratib 
olinib, boshqa oqsillardan tozalanadi va vaksina sifatida ishlatiladi. Hozir achitqi 
zamburug‘i genomiga kiritib, olingan gepatit В ga qarshi rekombinant vaksina 
dunyoda keng qo'llanilmoqda. Yuqumli kasalliklar profilaktikasida bir necha 
tarkibli vaksinalar ishlatiladi. Masalan, monovaksina bitta antigenga qarshi 

---

11 
tayyorlangan bo'lib, organizmni shu antigenga xos kasallik qo‘zg‘atuvchisidan 
himoya qiladi (masalan, chinchechak, quturish, sil va qoqsholga qarshi 
vaksinalar), divaksinalar ikkita antigen tutadi (bo'g'm a va qoqshol anatoksini), 
trivaksinalar uchta antigendan tuzilgan, masalan AKDS (adsorbirovannaya 
koklyushno, difteriynaya, stoblnyachnaya vaksina) ko'kyo'tal, bo'g'ma va 
qoqsholga qarshi vaksina va boshqalar. Assotsiatsiya qilingan polivaksinalar 
hozir birmuncha qulay va samarador vaksinalar hisoblanadi, chunki ular 
organizmda bir vaqtning o'zida bir necha patogen mikroblarga qarshi immunitet 
rivojlantiradi.
Autovaksina vaksinaning o'ziga xos turi bo'lib, odamdan ajratib olingan 
mikroorganizmlardan 
tayyorlanadi. 
Autovaksinalar 
ko'pincha 
surunkali 
infeksiyalarni, jum ladan, surunkali stafilokokk, so'zak kasalliklarini davolashda 
qo'llaniladi. Vaksinalar teri ustiga, teri ostiga, muskul orasiga, og'iz orqali, burun, 
tomoq shilliq qavatlariga, yuqori nafas yo'llariga immunizatsiya qilinadi. Emlash, 
yoshiga va epidemiologik holatga ko'ra o'tkaziladi. Gavda harorati ko'tarilganda, 
og'ir yuqumli kasalliklardan so'ng, og'ir kechadigan surunkali infeksiyalarda, 
yurak yetishmovchiligi va ba’zi a’zolar faoliyati buzilganda, homiladorlik 
vaqtida, ko'krak suti bilan emizayotgan paytda, atopik shakldagi allergik 
holatlarda, organizmda immuntanqislik kuzatilganda, stress va boshqalarda 
emlash mumkin emas. Vaksinalarga qarshi kuchli immunitet hosil bo'lishi 
organizmning immun sistemasiga, vaksinaning tarkibi va sifatiga, to'g'ri va yetarli 
miqdorda yuborilganligiga, vaksinatsiya va revaksinatsiya qilish orasidagi vaqtga 
bog'liq. U zoq davom etadigan surunkali kasalliklarni davolash uchun 
mikroorganizmlarni 
o'ldirib 
tayyorlangan 
vaksinalar, 
anatoksin 
va 
mikroorganizm ekstraktlari qo'llaniladi. Masalan, gonovaksina, BSJ, tuber kulin, 
stafilokokk anatoksini, IR S -19, bronxomunal va boshqalar. Bular immun 
sistemasi faoliyatini kuchaytiradi va organizmni shu patogen mikroorganizm 
antigenlariga nisbatan sezuvchanligini (desensibilizatsiya) kamaytiradi. 

---

12