Vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi termiz

 

---

7 
“VAKSINALAR VA IMMUN ZARDOBLAR, ULARNING TURLARI, 
OLINISHI, TIBBIYOT AMALIYOTIDA QO‘LLANILISHI.” 
Yuqumli kasalliklarning oldini olish va davolashda vaksina, immun zardob va 
immunoglobulinlar muhim ahamiyatga ega. Maxsus profilaktika usullarini 
qoilash tufayli ko'pgina yuqumli kasalliklar bir necha marta kamaydi, ayrimlari, 
masalan, chinchechak 1980-yilda yer yuzidagi hamma bolalami emlash natijasida 
butun dunyoda tugatildi. Hozir shol, qizamiq, tepki kabi kasalliklar yo'qotilish 
arafasida turibdi. Insoniyat tibbiyot mikrobiologiyasida katta kashfiyotlar qilgan, 
yuqumli kasalliklarning maxsus profilaktikasi, davolash usullarini nazariy 
jihatdan asoslab, amaliyotda qoilashni joriy etgan olimlami eslaydi va qadrlaydi. 
E.Jenner, L.Paster, I.I.Mechnikov va P.Erlixlar maxsus profilaktikaga asos solgan 
olimlar hisoblanadi.
Vaksina profllaktika. Vaksina (lot.vaccin - sigir) terminini tibbiyotga birinchi 
bolib L.Paster XIX asrda kiritgan. Lekin, ko‘p xalqlarda (ayniqsa, Osiyo 
xalqlarida) azal-azaldan, mexanizmini tushunmasalarham, ko'pgina xavfli 
yuqumli kasalliklarga ilon, chayon zahariga qarshi emlash usullarini 
qoilabkelishgan. Dunyoda har yili 1,5 mlrd. odam, ya’ni yer yuzi aholisining V3 
qismi emlanadi. Hozirgi paytda yuqumli kasallik qo‘zg‘atuvchilariga qarshi 
yangi, sifatli vaksinalar ishlab chiqarilmoqda. Odam va hayvonlarning yuqumli 
kasalliklariga qarshi immunopro- filaktika va immunoterapiya maqsadida faol 
immunitet hosil qilish uchun ishlatiladigan biologik moddalar vaksinalar deb 
ataladi. Ular bir necha talablarga javob berishi, chunonchi organizm uchun 
zararsiz, apirogen (organizmga kiritilganda tana haroratini oshirmasligi), yuqori 
darajada immunogen, oson y ol i bilan olinadigan, uzoq vaqtgacha sifati buzilmay 
va emlashga qulay bo'lishi kerak. Vaksinalar maxsus tanlab olingan 
mikroorganizmning shtammlaridan tayyorlanadi, bunday shtammlar vaksina 
shtammlari deb ataladi. Ular boshqa shtammlardan avirulentligi va yuqori 
darajada immunogenligi bilan farq qiladi. Bunday shtammlar maxsus oziqli 

---

8 
muhitlarda, qulay sharoitda bir necha marta qayta ekib o'stiriladi va doimo nazorat 
qilib turiladi. Masalan, bakteriyalar selektiv oziq muhitlarda o'stirilsa, rikketsiya 
va viruslar, tovuq embrionlari, odam va hujayra kulturalarida ko'paytiriladi. Hozir 
vaksinalar tarkibi va tayyorlanish texnologiyasi bo'yicha besh xilga bo'linadi: 1) 
tirik vaksinalar - mikroorganizmlaming avirulent shtammlaridan tayyorlanadi; 2 
) korpuskular yoki о idirilgan vaksinalar— mikroblami fizik-kimyoviy usul lar 
bilan oidirib olinadi; 3 ) anatoksin — ekzotoksinlardan tayyorlanadi; 4) kimyoviy 
va sun’iy vaksinalar; 5 ) gen injeneriyasi usullari bilan tayyorlangan vaksinalar.