Volume ǀ issue ǀ 2021

SCIENTIFIC PROGRESS
 
VOLUME 2 ǀ ISSUE 2 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
  
Page 712
KIRISH
O‘quvchini mantiqiy fikrlashga, izlanishga, ijod qilishga, o‘z navbatida mustaqil 
ta’lim olishga, o‘z-o‘zini rivojlantirishga tayyorlash maktabning asosiy vazifasidir. 
Mantiqiy fikrlashni shakllantirishga oid olib boriladigan ta’lim jarayonining asosiy 
mazmuni va mohiyatini ishlab chiqish maqsadga muvofiqdir. Mantiqiylik, pedagogik 
tushuncha sifatida ta’limning maqsadi va vositasiga birdek tegishlidir. Ya’ni ta’limdan 
maqsad, avvalo, mantiqiy fikrlaydigan shaxsni tarbiyalashdan iborat. Ta’limning 
vositasi sifatida u o‘quvchilarga taqdim etilayotgan bilimlarning mantiqiy jihatdan 
izchilligini ifodalaydi. Ta’lim jarayonida mantiqiy fikrlashga harakat qiladigan 
o‘quvchilarni tarkib toptirish maqsadida ko‘plab mutaxassislar izlanmoqdalar. 
Geometriya materiallarini o‘rganish jarayonida o‘quvchilarda ziyraklik, diqqat 
rivojlanadi. Ular geometrik shakllarni tasniflash, tabaqalashtirish, taqqoslashga 
o‘rganadilar[1]. 
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Geometriya fanini o’rganishda tarixga nazar soladigan bo’lsak, geometriya fanini 
paydo bo’lishiga ulkan hissa qo’shgan qadimgi yunon matematigi Yevklid (taxminan, 
eramizdan avvalgi 365-300 yillar) haqidagi ma’lumotlarga duch kelamiz. Bu olim 
hayoti haqida deyarli aniq ma’lumotlar mavjud emas. Bizga u haqidagi ayrim uzuq-
yuluq afsona tarzidagi xabarlar yetib kelgan xolos. Uning eng mashhur asari 
«Boshlang‘ichlar» ga birinchi bo‘lib sharh yozga Prokl (V asr), Yevklidning qachon va 
qayerda tug‘ilganligini yoki vafot etganligini aniq aytib bera olmagan. Proklning qayd 
etishicha «bu arbob alloma» Ptolomey I zamonasida yashagan ekan. Ba’zi biografik 
ma’lumotlar XII-asrga oid arab qo‘lyozmasida saqlanib qolgan: «Yevklid, Naukratning 
o‘g‘li «Geometr» nomi bilan mashhur, qadimgi zamon allomasi, kelib chiqishiga ko‘ra 
yunon, yashagan joyi Suriya, Tir o‘lkasida tavallud topgan». Afsonalardan birida 
aytilishicha, podsho Ptolomey geometriyani o‘rganishni istab qoladi. Lekin bu oson 
emasligini bilib, u Yevklidni o‘z huzuriga chorlaydi va matematikani o‘rganish uchun 
oson yo‘llarni ko‘rsatishini so‘raydi. «Geometriya uchun shohona yo‘l yoq» - deb aytadi 
Yevklid, va bu jumla bizning davrimizga qanotli ibora ko‘rinishida yetib kelgan. 
Yevklid fazoda atomlar harakatini ilgari suruvchi g‘oyalariga asoslangan o‘ziga xos 
fazo geometriyasini yaratdi. Undagi eng sodda geometrik obyekt bu – nuqta[2]. 
Masala. c nur M uchli (ab) burchakning tomonlari orasidan o’tadi. a, b, c nurlarda 
mos ravishda A, B, C nuqtalar olingan. ∆AMC = 40
0
, ∆MAC = 60
0
, ∆CMB = 30
0
, 
∆MBC = 50
0
. M, A, C, B nuqtalardan va ularni ketma - ket tutashtiruvchi to’rtta 
kesmadan iborat figura to’rtburchak bo’lmasligini isbotlang. 
Bu masalani shartiga ko’ra ishlanishini 7- sinf o’quvchisiga tushuntirish uchun bu 
mavzugacha o’tilgan xossalarni takrorlab o’tilmaganlari haqida tushunchalar berish 
lozim. So’ngra masalaning yechish yo’lini ko’rsatish mumkin. 

---