X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

Kasallik va zararkunandalar.
Namlik ortiqcha boigan sharoitda 
askoxitoz va fuzarioz bilan zararlanadi. Doniga donxo„r zarar keltiradi.
Takrorlash uchun savoiiar: 
1. No'xat ekinini qurg„oqchilikka va shoilanishga chidamliligi 
to„g„risida qanday ma‟lumotlarga egasiz?
2. No„xatning mineral oziqaga bo'lgan talabi qanday?
3. No'xatga talab qilinadigan foydali harorat yig'indisi qancha 
bo'ladi?
4. No'xatning ekish muddatini aytib bering?
5. No'xatning ekish me‟yori nimaga bog'liq?
6. No'xat navlarini aytib bering?
7. No'xat hosilini yig'ib olish texnologiyasi?
3.3. Loviya 
Ahamiyati.
Loviya to'yimli, juda lazzatli oziq-ovqat ekinidir. 
Uning urug'i va pishmagan dukkaklari pishirib yeyiladi va konserva 
sanoatida ishlatiiadi. Urug'i tez pishadi, yaxshi hazm bo'ladi. Toia 
pishmagan dukkaklari tarkibida 18% oqsil, 2% qand, 22 mg/100 g. da С 
vitamini boiadi. Donning tarkibida 20-31% oqsil, 0,7-3,6% moy, 50-
60% kraxmal, 2,3-37,1% to'qima, 3,1-4,8% kui moddasi mavjud.
Yirik donli loviyaning kelib chiqishi - Markaziy va Janubiy 
Amerika. XVI asming oxirida yirik urugii loviya Yevropaga keltirilgan. 
Mayda urug'li loviya qadimdan Janubiy Osiyo, Hindiston, Xitoy, 
Yaponiyada maium boigan. Bu loviyaning dunyo bo'icha ekiladigan 
maydoni 27 mln., bu dukkakli-don ekinlari orasida ikkinchi o'rinni 
egallaydi. O'zbekistonda loviyaning yirik va mayda urugii turlari 
ekiladi, hosildorligi 1,5-2,01. ga boiadi.
196 

---

Sistematikasi
Loviya - Fabaceae
oilasi, Phaseolus 
L. 
turkumiga 
mansub, bo„lib o„z ichiga 150 dan ortiq turlarini qamrab 
olgan 
bir 
yillik o„simliklikdir. Bu turlar tropik va subtropik mintaqalar - AQSH, 
Osiyo, Afrikada tarqalgan. Dehqonchilikda 30 ga yaqin turlari 
ekilmoqda.
Amerikadan kelib chiqqan turlari:
> Oddiy loviya 
- Phaseolus vulgaris L.
 
>Lima loviyasi 
- Phaseolus lunatus L.
 
>Uchi ingichka bargli loviya - Phaseolus acutifolius Aza Gray
>Ko„p gulli loviya 
- Phaseolus multiflorus Wild
 
Osiyo loviyalaridan ko„p tarqalgani:
> Osiyo loviyasi yoki mosh - Phaseolus aureus Pip.
>Adzuki 
- Phaseolus angularis Wilch.
 
>Sholisimon loviya 
- Phaseolus calcaratus Piper
 
Biologiyasi.
Loviya issiqsevar 
0
„simlik, urug„i kamida 8-10 °C da 
unib chiqadi. Maysasi -0,5-11,0 °C da nobud bo„iadi. Maysalanish 
uchun eng muqobil harorat 15-18 °C, gullash uchun 18-25 °C, meva 
hosil qilishda 20-23 °C talab qilinadi.
Loviya - namsevar o„simlik. O„zbekistonda sug„oriladigan 
yerlarda ekiladi. Tuproqqa talabchan, unumdor, tuproq muhiti pH
6,5- 
7,0 da o„sadi. Loviya turlarining orasida kam sho„rlangan 
tuproqlarda mosh, tepari va lima turlari ekiladi. 0„suv davri 75-120 
kun.