X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

Nay o„rash - bu bo„g„in oraliqlarining uzayishi yoki poya o„sishi 
hamda generativ organlar (qismlar) shakllanishidir. Bu
76

---

davrda o„simlik yorugiik va suv bilan ta‟minlanishi kerak. Poyaning 
o„sishi tuplanish bo„g„inidan yuqori rivojlangan bo„g„in orali- g„ini 
uzayishi bilan boshlanadi. Birinchi bo„g„in oraligl o„sishiga 5- 7 kun 
talab qilinadi. 0„rtacha 10-15 kundan keyin o'sishdan to„xtay- di, 
shundan ikkinchi bo„g„in oralig„i uzaya boshlaydi. 0„simlikning o'sishi 
gullash boshlanganda to„xtaydi. Bu davr ham 20-25 kun davom etadi. 
Sutkalik o„sishi past bo„yli donli ekinlarda 3-5 sm, makkajo„xori bilan 
jo„xorida 8-12 sm boiadi.
Boshoqlanish yoki ro„vaklanish - nay o„rash davrida boshlanadi. 
Davrning boshlanishi yuqorigi barg qinidan gul to„plamning yarmi 
ko„rinishi bilan qayd qilinadi. Boshoqning to„g„ri shakllanishi, 
rivojlanishi tuplanish va nay o„rash davridagi oziqlantirishga bogiiq, azot 
bilan fosfomi nisbati to„g„ri boiishi lozim. Bu davr 10-15 kun davom 
etadi.
Gullash - odatda boshoq tortgandan keyin gullash boshlanadi, 
o„rtacha 2-3 kun farq bilan. Arpa ekini oldin gullaydi, barg qinida keyin 
boshoq tortadi. Javdar esa boshoqlanishdan 8-10 kun o„tgach gullaydi.
Don ekinlari changlanish xususiyatiariga qarab ikki guruhga 
boiinadi:
1) o„z-o„zidan changlanadigan o„simliklar: bu bug'doy. афа, suli, 
sholi, tariq;
2) chetdan changlanadigan o„simliklar: javdar, makkajo„xori va 
jo„xori.
0„z-o„zidan changlanadigan o„simlik.lar gul qobiqlari yopiq holatda 
gullaydi. Ammo havo quruq va issiq boisa, bu o„sim- liklarda gullash gul 
qobiqlari ochiq holatda ro„y beradi.
Chetdan changlanadigan o„simliklarda gul qobiqlari ochiq boiadi, 
chang shamol yordamida tarqaladi.
Makkajo„xori ro„vagi so„taga qaraganda 2 kun oldin gullaydi. Gul 
changi shamol yordamida so„taning ochiq tumshuqchalariga tushadi. 
Changlar so„ta iplarining tumshuqchalariga uchib yetib, urg„ochi gulning 
tugunchasiga tushadi va uni uruglantiradi. Makkajo„xorini sun‟iy 
changlatib hosilni oshirish mumkin.
Boshoqli don ekinlaridan gullash (bug„doy, афа, javdar) bo- shoqni 
o„rta qismidan boshlanadi. Boshoqni o„rta qismida yirik don rivojlanadi. 
Ro'vakli don ekinlardan (suli, sholi, tarq, jo„xori)
77

---

gullash ro„vakning uchki qismidan boshlanadi, shuning uchun bu 
qismdagi don yaxshi rivojlangan bo„ladi. Urug„chilikda buni e‟tiborga 
olish kerak.
Gullash davridan don ekinlari yorug„likka, haroratga, namlikka 
talabchan bo„ladi. Bu davr 10-15 kun davom etadi.
Pishish - don ekinlaridan mevaning pishishini N.N. Kuleshov uch 
davrga boiadi: donning shakllanishi, donning toiishi na pishishi. Donning 
shakllanishi gul changlangandan keyin boshlanadi. Donning qobiqlari 
shakllanadi, bunga 10-15 kun vaqt talab qilinadi. Bu davrda 1000 ta don 
vazni 8-12 g boiadi. Donning toiishishi bu dondan kraxmal to„planishiga 
bogiiq. Bu davr 20-25 kun davom etadi, don namligi 37-40% boiadi.
Donning pishishi donga plastik moddalar to„planishi to„xta- ganda 
boshlanadi. Amalda donning pishishi uch davrga boiinadi: