X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

и = Sc 
X 
T x ChPF
7
 
Barg yuzasi bir tup o„simlikda kv. sm hisobida aniqlanadi, bir gektarda 
ming. kv. m/ga hisobida yuritiladi. Ekinlarning fotosintetik potensialiga baho 
berishda «barg indeksi» aniqlanadi. 
Ekinlarda assimilatsiya yuzasining asosiy qismini barg tashkil qiladi, 
aynan bargda fotosintez jarayoni ro„y beradi. Bargdan tashqari, fotosintez 
o„simlikning barcha yashil rangli qismida o„tadi (poya, barg, qiltiq, meva va 
hokazo). Assimilatsiya yuzasi deganda, odatda barg yuzasi tushuniladi. 0„suv 
davrida barg yuzasi oshib boradi. Maysalanish davridan boshlab barg yuzasi 
oshadi. 0„simlik o„sishdan to„xtaganda barg yuzasi eng yuqori koisatkichga 
ega boiadi, keyin sekin kamayadi, chunki barg sarg„ayib to„qiladi. 0„simlik 
to„la pishganda ko„p ekinlarda barg to„kilib, umuman qolmaydi. 
0„suv davrida barg yuzasi keskin o'zgarib turadi, bu suv bilan 
ta‟minlanishga, oziqlanish va boshqa agrotexnik tadbirlarga bogiiq boiadi. 
Qurg„oqchilik sharoitida barg yuzasi 5-10 ming kv.m/ga yetishi mumkin, 
suvli yerlarda va azot bilan toia ta‟minlanganda 70 ming kv.m/ga yetadi. 
Agar barg indeksi 4-5 ga teng boisa, demak, ekinning fotosintetik imkoniyati 
muqobil tizimda boiib FARni yaxshi o„zlashtiradi. 
Qo„ng„irboshli ekinlarda barg yuzasi, sut pishish davrida, dukkakli-don 
ekinlarda poyaning yuqorigi qismida dukkak shakllanganda, ko„p va bir 
yillik o„tlarda gullash davrida barg yuzasi eng yuqori boigan davri 
hisoblanadi. Bu davrlardan keyin barg yuzasi kichraya boshlaydi. 
Barg yuzasini uzoqroq muddatda yuqori ko„rsatkichda boiishini 
agrotexnik tadbirlar bilan qisman boshqarish mumkin. Suvli sharoitda ayrim 
yillarda barg yuzasi katta boiib vegetativ organlari yaxshi rivojlanadi, ammo 
meva, urug„ kam boiadi. Yem- xashak o„t!ardan ko„kat olish uchun barg 
yuzasi 60-80 ming kv.m/ga boiganligi maqsadga muvofiqdir. 
Demak, yuqori hosil olish jarayoni barg yuzasining o„suv davrida 
o„zgarishi bilan bogiiq. 
7
Г.С.Посйпанов «Растениеводство».М.Колос. 1997. 41 с. 
35 

---

Ekinning fotosintetik potensiaiini (FP) o„suv davri uchun yoki ma‟lum 
bir davrlararo aniqlash mumkin. Masalan, shonalash davrida soya o„simligida 
barg yuzasi 30 ming. kv. m/ga boigan, gullash davrida 40 ming. kv. m 
boigan. Shonalash davridan gullash davrigacha 10 kun deb qabul qilinsa, shu 
davr uchun soya ekinining FP (30-40) : 2 x 10-35 ming kv. m. kun/ga teng 
bo„ladi. Umuman, о„suv davri 100-120 kun bo„lgan ekinlar uchun FP 
o„rtacha 2,0-2,5 mln. kv. m. kun/ga teng bo„ladi. Suvli yerlarda bu 
ko„rsatkich 3-4 mln. kv. m. kun/ga teng bo„lishi mumkin. 
Fotosintez 
mahsuldorligi 
don 
ekinini 
fotosintetik 
faoliyati 
ko„rsatkichidir.