X seytkamalov, U. Jaksimova

PREZENTACIYA 
Lekciya yamasa hár qıylı sabaq procesi waqtında hár qıylı kórgezbeli 
qurallardan paydalanıladı. Kompyuter hám multimediya projektorınıǹ payda 
bolıwı bayanatshınıń prezentaciyasın dawıslı, video hám audionı óz ishine alǵan 
halda sapalı tamasha etiwdi shólkemlestiriw ushın barlıq zárúr táreplerdi ózinde 
jámlegen prezentaciya formasında súwretleytuǵın materiallardı tayarlaw hám 
kórsetiwge múmkinshilik berdi. Microsoft Office programmalıq kompleksiniń bir 
bólegi bolǵan PowerPoint prezentaciyalardı jaratıw ushın arnalǵan. Onıń járdemi 
menen paydalanıwshı esabattı tez arada bir usılda shıǵarıwı múmkin, bul bolsa 
auditoriya tárepinen usınıs etiletuǵın maǵlıwmattı qabıllaw dárejesin sezilerli 
dárejede asıradı. 
Power Pointte tayarlanǵan prezentaciya yamasa "slaydlı film" bul slaydlar 
izbe-izligi bolıp tabıladı, ol jaǵdayda joba hám prezentaciyadaǵı tiykarǵı pikirler, 
materialǵa kirgizilgen barlıq zárúr kesteler, diagrammalar, sızılmalar, sonday-aq, 
prezentaciyaǵa video effektler hám dawıslardı kirgiziw múmkin. 
Prezentaciya terminin (latınsha “praesento” - uzatıw, jiberiw yamasa ingliz 
tilinde - házirgi) tallap qaraǵanımızda esabat, perspektivalı yamasa pitken proektti 
qorǵaw, jumıs jobasınıǹ prezentaciyası, texnikalıq usınıs, tayın ónim yamasa 
xızmetti ámelge asırıw nátiyjeleri, qadaǵalaw, sınaq hám.t.b túsinemiz. Uluwma 
alǵanda, ideyalar, adamlar, ónimler, materiallar hám xızmetlerdiń prezentaciyası 
bolıwı múmkin. 
Prezentaciya - bul belgili bir sheńberde hár qanday maǵlıwmatlardı jetkeriw 
mashqalasın sheshetuǵın baǵdarlanǵan baylanıs procesi. 
Prezentaciya formaları hár qıylı bolıwı múmkin: kórgizbede, jeke sawda 
waqtında yamasa dúkanda, lekciya zalında, televizor yamasa radioda qarıydar 
menen baylanısta bolıw hám t.b. Insan aqılınıń ózgesheligi sebepli basqalardı tolıq 
isendiriwge slaydlar járdeminde erisildi, prezentaciya dawamında bayanatshı óz 
pikirlerin bayanladı. Slayd - bul monıtor ekranında, qaǵaz betinde yamasa reńli 
plyonkada birden-bir kompoziciyalıq kórinisinde usınıs etiletuǵın hár qıylı 
obyektlerdi óz ishine alǵan logikalıq avtonom maǵlıwmat dúzilisi bolıp tabıladı. 
Bir faylda toplanǵan slaydlar kompleksi prezentaciyanı quraydı. Bir 
prezentaciyada bir neshshe slayd bolıwı múmkin. Olar bir slayddan basqasına ótiw 
qábiletine iye hám ulıwma faylda saqlanadı. 

---

Prezentaciyanıń dúzilisi hár qıylı faktorlarǵa baylanıslı túrde belgili dárejede 
ózgeriwi múmkin bolǵan ulıwma shablon turi bolıp tabıladı. 
Prezentaciyanı tayarlawda tildiǹ tazalıǵın, anıqlıǵın, durıslıǵın saqlaw júdá 
zárúrli bolıp tabıladı, sebebi prezentaciyanıǹ nátiyjeliligi bayanatshıǵa hám onıǹ 
sózlerden durıs paydalanıw imkaniyatına baylanıslı. Prezentaciya eń nátiyjeli hám 
kóbinese, adamlardı isendiriwdiǹ birden-bir jolı esaplanadı.
MAQALA 
Studentke qandayda bir tema boyınsha (temanı studenttiń ózi tańlawı da
múmkin) ilimiy (referativ) xarakterde maqala yamasa tezis tayarlaw tapsırılıwı 
múmkin. 
Bunda 
student 
oqıw 
ádebiyatları, ilimiy-izertlew jumısları, 
dissertaciyalar, maqala hám monografiyalar hám de basqa informaciya 
dereklerinen temaǵa tiyisli materiallar toplaydı, analizleydi, zárúrlerin ajıratıp alıp, 
tártipke saladı, jeke tájiriybesi hám bilimi, ilimiy nátiyjelerine tiykarlanǵan halda 
qoshımshalar, túsindirmeler kirgizedi, óz kózqarasın bayan etedi hám tiykarlaydı. 
Bunda student oqıtıwshı menen birgelikte isleydi. Tayarlanǵan maqala, tezis 
yamasa ilimiy bayanat kafedrada qorǵaladı. 
Maqala arabsha sózden alınǵan bolıp, sóylew, kishi dóretpe mánislerin 
ańlatadı. Maqala jıynaq, jurnal hám gazetalar ushın jazılǵan kishi kólemdegi 
ilimiy, publicistikalıq yamasa ilimiy-publicistikalıq shıǵarma bolıp tabıladı. 
Maqalada konkret faktler jámiyetlik turmıstaǵı usı waqıyanıǹ payda bolıw 
sebepshisi bolǵan tendenciyalar menen baylanısta beriledi. Pikirlew kólemliligi, 
tereǹligi, juwmaqlar keǹligi maqala janrı ushın shárt bolǵan komponentler bolıp 
tabıladı. Bir situaciya maqala ushın material bolıwı múmkin, avtor qubılıstıǹ, 
konflikttıǹ, problemanıǹ ishki maǹızın ashıp beriwge háreket etip, maqalada usı 
situaciyanıǹ dáwirimizdegi basqa da sociallıq problemalar menen baylanısların 
baqlaydı. 
Maqala 
ózine úlken kólemdegi maǵlıwmatlardı, statistikalıq 
maǵlıwmatlardı jámleydi. Avtor koncepciyası ol tárepinen talqılanǵan faktlerden 
kórinedi. 
Qanday da bir ideyanıǹ yamasa pikirdiǹ durıs yaki qáteligin aytıw ushın 
maqala avtorı ayırım faktlerdi analizlew menen birge qaralıp atırǵan máselege 
baylanıslı bolǵan faktler jıynaǵına da súyenedi. Bul jaǵdayda faktler avtor pikirin 
rawajlandırıw, dálillew ushın xızmet etedi. Maqala avtorı kóbinese oqıwshıǵa óz 
pikirlesi sıpatında qaraydı hám oqıwshını da belsendilik penen pikirlesiwge 
shaqıradı. 
Maqalanı jazıwda studenttiǹ tiykarǵı wazıypası sonnan ibarat, konkret fakt 
tiykarında bir temanı talqılawı tiyis. Bunda tiykarǵı wazıypa studenttiǹ jeke 

---

pikirine súyenip islenedi. Taǹlap alınǵan tema kúnniǹ áhmiyetli baslı máselesine 
qaratılǵan bolıp, student faktlerdiǹ analizi tımsalında waqıyanıǹ rawajlanıw barısın 
baqlaydı, salıstıradı hám juwmaq jasaydı.
Ilimiy maqala akademikalıq jazıwdıń keń tarqalǵan forması esaplanadı. 
Ilimiy jumıslar studentler hám ilimpazlardıń temaǵa tiyisli maǵlıwmatlardı 
tabıwı (yaǵnıy izertlew), bul tema boyınsha poziciyanı alıw hám uyımlastırılǵan 
esabatta bul poziciyanı qollap-quwatlawdı (yamasa dálillerdi) usınıs etiw bolıp 
tabıladı. 
Ilimiy maqala saldamlı redaktorlanǵan hám rásmiylestiriwdiń barlıq texnikalıq 
talaplarına muwapıq bolıwı zárúr, atap aytqanda: 
- tekst redaktorınıń MS Word formatında jazılıwı; 
- bet -A4 ólsheminde, kitap kórinisinde, barlıq táreplerden 20 mm qaldırılıwı; 
- shrift Times New Roman, ólshemi (kegel)-14; 
- qatar aralıǵı hám xatbasındaǵı aralıq 1,5 interval; 
- annotaciya 250-300 sóz átirapında bolıwı; 
- tayansh sózler 5-8 sóz dizbeginen aspawı hám bir neshe tilde beriliwi; 
- kólemi 5-8 betke shekem bolıwı menen birge betler nomerlenbewi; 
- ilimiy maqala aldın baspadan shıǵarılmaǵan, konferenciya baǵdarlarına 
tiyisli aktual temalardı qamtıp alǵan bolıwı tiyis. 
Ilimiy maqalanıń quramı tómendegishe bolıwı shárt: 
- mashqalanı sheshiw jolları; 
- ilimge tiykarlanǵan pikirler hám usınıslar; 
- kútilip atırǵan ekonomikalıq háme sociallıq nátiyje. 
- maqala tekstinde kirisiw (aktuallıǵı), ilimiy izertlewler hám usıllar, izertlew 
nátiyjeleri jáne onıń talqılawı, juwmaq hám ádebiyatlar dizimi bolıwı; 
- barlıq keste, sxema hám súwretler MS Word formatında, Times New Roman 
shriftinde, olardıń ataması sxema hám súwretlerdiń tómeninde, kestelerdiń atalıwı 
tóbesinde jazılıwı; 
- barlıq grafik, diagrammalar MSExcel formatında bolıwı; 
- keste, súwret hám grafiklerde derekler hám tekstte olarǵa siltemeler 
kórsetilgen bolıwı; 

---

- paydalanılǵan ádebiyatlar dizimi rásmiylestiriliwi;
- siltemeler hár bir bettiń tómengi bóliminde jaylastırılıwı kerek. 
Maqala tekstinde keltirilgen maǵlıwmatlardıń durıslıǵına avtor jeke ózi 
juwapker esaplanadı. 
Ilimiy maqalanıń tiykarǵı qásiyetleri: 
1.Originallıq. Ilimiy maqala basqa izertlewshiler tárepinen baspadan 
shıǵarılǵan izertlewlerge tiykarlanǵan bolıwı múmkin, biraq ol avtordıń óz 
izertlewleri tiykarında jańa maǵlıwmatlardı óz ishine alıwı kerek. 
2.Durıslıq. Ilimiy maqalalar belgili bir auditoriyaǵa baǵdarlanǵan bolsada, 
teksttegi anıqlıq oqıwshıǵa neni ańlatıwdı maqset etkenin tez ańǵarıwǵa 
múmkinshilik beredi. 
3.Anıqlıq. Tolıq úyrenilgen mashqalanı jetkeriw ushın isletilgen sózler anıq 
bolıwı kerek, sol sebepli qáteliklerge jol joq. Ilimiy maqalalardı tayarlaw ushın hár 
qıylı derekler hám tekseriwlerden paydalanılıwın esapqa alsaq, olardıń barlıǵı onı 
tayarlaw ushın saylanǵan standart usılına ámel etken halda durıs keltirilgen hám 
siltemelengen bolıwı kerek. 
Maqala anıq, dál faktke súyeniwi, waqıyanıǹ analizleniwi, avtor pikiriniǹ 
bolıwı, jámiyetshilikke soraw taslanıwı menen ayrıqsha áhmiyetke iye.