Xalqaro investitsiya huquqi prinsiplari

Investitsiyaning to’liq himoyasi va xavfsizligi prinsipi (Full Protection 

and Security) 

Ushbu prinsipning kelib chiqish tarixi AQShga borib taqaladi. U quyidagi 

himoya turlarini o’z ichiga oladi: 

1.Investorga nisbatan jismoniy kuch ishlatilishdan himoya; 

2.Investitsiya obyekti va investor hududiga bostirib kirishdan himoya; 

3Milliy  qonunchilik  va  uning  amaliyoti  orqali  investorlar  huquqlarining 

buzilishidan himoya. 

Yuqoridagi prinsipda bo’lgani kabi to’liq himoya va xavfsizlik prinsipining 

ham  har  xil  talqin  qilinishi  ko’plar  yillar  davomida  sudlarning  ishini 

murakkablashtirgan.    Bir  qator  sudlar  ushbu  satandart  faqat  jismoniy  himoyaga 

tegishli  ekanligini  ilgari  suradilar.  Ayni  vaqtda  boshqa  sudlar  ushbu  standartni 

jismoniy,  moddiy  va  investor  huquqlarining  buzilishidan  himoyani  ham  qamrab 

olishini yoqlaydilar.  Birinchi qarashni ilgari surayotgan tomon  davlatning vazifasi 

faqat investorni davlat yoki nodavlat sektor tomonidan sodir etlgan zo’ravonlikdan 

himoya  qilish  deb  hisoblashadi.  Masalan,  Saluka-Chexiya  (2006)  o’rtasidagi 

nizoda  sud  tribunali  investitsiyaning  to’liq  himoyasi  va  xavfsizligi  prinsipi  faqat 

jismoniy  himoyaga  taluqli  ekanligini  ta’kidladi  va  quyidagilarni  bayon  qildi. 

“To’liq  himoya  va  xavfsizlik  standarti  asosan  chet  el  investitsiyalarini  fuqarolik 

nizolari va jismoniy zo’ravonlik ta’siriga tushganda qo’llaniladi. To’liq xavfsizlik 

va  himoya  qilish  prinsipi  investorning,  investitsiyalarining  har  qanday  buzilishini 

qoplash  uchun  emas,  balki  faqat  jismoniy  himoya  qilish  uchun  mo’ljallangan”. 

Lekin  hozirgi  kunda  ko’pchilik  bu  prinsip  faqatgina  jismoniy  himoyadan  iborat 

emasligini tan olyapti. 

”Investitsiyaning  to’liq  himoyasi  va  xavsizligi  prinsipi”  davlatlar 

o’rtasidagi ikki tomonlama shartnomalarida turli xil iboralar bilan bayon qilinishi 

mumkin.  Masalan,  Argentina  va  Yaponiya  o’rtasidagi  BITda    to’liq  himoya  va 

xavsizlik  deb  nomlangan.  Yana  bir  misol,  Yevropa  BIT  namunalarining  1-

moddasida bu prinsip eng doimiy himoya va xavfsizlik deb nomlangan. 

---

Investitsiyaning to’liq himoyasi va xavfsizligi prinsipi davlatlar tomonidan 

tan  olinib,  bu  prinsip  xususiyatlariga  amal  qilinishi  davlatning  investitsiya 

sohasidagi maqsadlariga yetishishida ulkan ko’prik yasaydi.