Xalqaro moliya munosabatlarida mamlakat valyuta siyosatining o’rni va ahamiyati

valyuta siyosati - jahon valyuta tizimi tarkibini o’zgartirishga qaratilgan uzoq 
muddatli tadbirlar majmuidir. Ular barcha mamlakatlarning maqsadlariga to’g’ri 
keladigan, alohida valyutalarni shakllantirishga qarshi qaratilgan valyuta tadbirlari 
orqali amalga oshiriladi. Tarkibiy valyuta siyosati, joriy valyuta tizimiga o’z 
ta'sirini ko’rsatadi. Joriy valyuta siyosati - valyuta kursi, valyuta operatsiyasi, 
valyuta bozorining faoliyati va oltin bozorini qisqa vaqtda tezkorlik bilan 
boshqarishdir. 
Valyuta siyosatining quyidagi shakllari mavjud: diskont, deviz siyosati va 
uning ko’rinishlari - valyuta interventsiyasi, valyuta zahiralarini 
diversifikatsiya qilish, valyutaviy cheklashlar, valyutaning almashuv 
darajasini boshqarish, valyuta kursining tartibi, devalvatsiya, revolvatsiya. 
Diskont (foiz stavkasi) siyosati. Foiz stavkasi - ssuda kapitalining yillik 
daromadini uning mutlok kattaligiga nisbatidan kelib chiqadi. 
Foiz o’zining iqtisodiy ma'nosi bo’yicha, ssuda kapitalidan foydalanganlik 
uchun to’lanadigan qo’shimcha qiymatdir. Foiz stavkalari odatda foyda me'yori 
orqali aniqlanadi, lekin amaliyotda foiz stavkasi darajasi ssuda kapitallariga 
bo’ladigan talab va taklifdan kelib chiqadi. Bu talab va taklif bir qancha 
fundamental iqtisodiy hamda boshqa omillarga bog’liq, ya'ni: davr bosqichidan, 
inflyatsiya darajasidan, iqtisodni davlat tomonidan monopol boshqaruvidan, 

---

8 
Markaziy bank siyosati va boshqalardan. 
Foiz stavkasi darajasiga ta'sir etuvchi omillarni bir necha guruhga bo’lish 
mumkin. Masalan, bozordagi talab va taklifga to’g’ridan-to’g’ri ta'sir etuvchi omil 
bu - davlat tomonidan talab (davlat byudjetining taqchilligi miqdori bilan 
aniqlanadi) hamda savdo, ishlab chiqarish kompaniyalari va aholi o’rtasidagi talab 
va taklif. 
Ichki omillar ham muhim o’rin tutadi. Bular jumlasiga xorijiy, milliy va xalqaro 
bozordagi stavkalar darajasi, kapitallar harakatini cheklashlar, to’lov balansini 
ahvoli kabilarni ko’rsatish mumkin. Va nixoyat, bir qancha omillar borki, ular 
stavkalarning o’sishiga tezrok ta'sir etadi. Ammo, ular talab va taklifga, 
kutilayotgan inflyatsiyaning oldini olishga, xavf-xatarlar, soliqlar, valyuta kursi 
tushishi an'anasiga va shu kabilarga ta'sir etmaydi. 
Foiz stavkalarining joylashish jarayoni shu qadar murakkablashdiki, ssuda 
kapitallari bozoridagi holatlarni yoki foiz stavkalarini to’g’ri prognozlashni 
tushuntirib berish murakkabdir. 
Shu bilan birgalikda, foiz stavkalarining tarkibi yetarli darajada egiluvchandir. 
Foiz stavkalari tarkibi asosida ob'ektiv tarzda pul bozori stavkasi yotadi. Ya'ni, 
juda keng tarqalgan va likvidli qisqa muddatli operatsiyalar stavkalari tijorat 
banklari o’z kredit faoliyatini qayta moliyalashtirishda qo’llaniladi. 
Stavkalar tarkibi asosida pul bozorining rasmiy hisob stavkasi (qayd qilingan) 
yoki Markaziy bankning operatsiyalari bo’yicha joriy stavkalari yotadi. Bu 
stavkalar har doim pul bozori stavkalaridan past bo’ladi, chunki Markaziy bank 
tomonidan qayta hisobga olingan tijorat veksellari, valyuta kursi xavf-xatarlaridan 
xolirok bo’ladilar. 
Shunday qilib, banklar Markaziy bank tomonidan odatiy holda qayta 
moliyalashtirilishlari mumkin. Davlat uchun rasmiy hisob stavka kursi valyuta-pul 
bozorini tartibga solishning asosiy yo’llaridan biridir. Shuning uchun, 
veksellarning barchasini qayta hisobga olishda foydalanilmaydi (aktseptlovchi 
banklar soni chegaralangan). 
Pul-valyuta bozorining stavkalar tarkibini ikkinchi asosiy elementlariga xazina 

---

9 
veksellari stavkalari kiradi. Ba'zan bu alohida mamlakatlar (Kanada, Italiya, 
Shvetsiya, Yaponiya)da rasmiy foiz stavkasidan past bo’ladi. Chunki, xazina 
veksellariga kafolatlovchi sifatida hukumatning o’zi turganligidir. Shuningdek, 
hukumatning o’zi kafolat beruvchi sifatida turganligi uchun bu veksellar eng 
likvidli aktivlar toifasiga kiradi. 
Pul-valyuta bozorining uchinchi asosiy elementlariga banklararo depozitlar va 
unga yaqin depozit sertifikatlari stavkalari kiradi. Bu stavkalar rasmiy kurs 
stavkasidan kam, xazina veksellari stavkasidan esa, hamisha yuqori turadi. 
Hududiy valyuta bozorlarning rivojlanishi bilan foiz stavkalarining muayyan 
turlari ko’paymoqda. Masalan, LIBOR (London Interbank Offered Rete - 
LIBOR) - London banklararo mablag’larga taklif stavkasi yuzaga keldi va juda 
keng kuUanilmoqda. LIBOR o’zida London banklarining bir-biriga 
ta'minlanmagan ssudalar (1 oydan 1 yilgacha) berishning o’rtacha foiz 
stavkasidir. LIBOR AQSH dollarida qo’llanilishi keng tarqalgan, lekin bu 
LIBORni boshqa evrovalyutalarda qo’llanilmasligini anglatmaydi. 
Xalqaro ssuda kapitallari bozorining rivojlanishi bilan LIBOR stavkasiga o’xshash 
boshqa stavkalar paydo bo’ldi: PIBOR (Parij), SIBOR (Singapur), NIBOR (Nyu-
York, Norvegiya), KUBOR (Kuvayt), LYuKSIBOR (Lyuksem-burg) va shu 
kabilar. 
Bularning barchasida valyutadagi foiz stavkalari «tenglashish» an'anasiga ega, 
chunki ular Evrobozorda hududiy markaziy yaqinlikdadirlar. 1985 yildan 
Frankfurt-Maynda FIBOR (Germaniya markasi uchun), Amsterdamda AIBOR 
(gulden uchun) stavkalari qo’llanila boshlangan.