Xalqaro moliya munosabatlarida mamlakat valyuta siyosatining o’rni va ahamiyati
Download 483.42 Kb. Pdf ko'rish
|
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI VALYUTA SIYOSATI
- Bu sahifa navigatsiya:
- Narxlarga ta’sir qiladimi
|
So‘mning qadri tushmaydi
Shu o‘rinda “Milliy valyutamiz — so‘m qadrsizlanib ketmaydimi?” degan savol ham yuzaga chiqishi mumkin. Farmonda valyuta yetishmovchiligi xatarining oldini olish bo‘yicha aniq mexanizmlar belgilab berilgan. Bozorga valyutani kim olib kiradi? Birinchi navbatda, eksportchilar. Ular ishchilarga maosh to‘lash, xom ashyo xarid qilish, elektr energiyasi va boshqa xizmatlar haqini to‘lash, foydani O‘zbekistonda ishlatish uchun valyutani sotishlari kerak. Bundan tashqari, mehnat migrantlari, mamlakatimizda zavodlar quradigan, ishchilar yollaydigan, jihozlar sotib oladigan xorijiy investorlar valyuta taklifining asosiy manbalari hisoblanadi. Qolaversa, O‘zbekiston banklarining kapitali, yuqori valyuta kredit portfeli ko‘rsatkichlari tufayli so‘mning devalvatsiyasi salbiy oqibatlardan himoyalangan. “Fitch” xalqaro reyting agentligining hisobоtida qayd etilishicha, milliy valyutaning qo‘qqisdan qadrsizlanishi, katta hajmda AQSh dollari hamda valyuta kreditlashda yuqori ulushga ega banklarning kapitaliga o‘rtamiyona ta’sir ko‘rsatadi. Shu bilan birga, O‘zbekistonning davlat banklari muntazam ravishda davlat kapitali bilan qo‘llab-quvvatlanadi. Narxlarga ta’sir qiladimi? Xalqimizni bugungi kunda “Valyuta kursining real talab va taklif asosida belgilanishi kelgusida iste’mol tovarlari hamda xizmatlar narxiga ta’sir qilmaydimi?”, “Agar bozor mexanizmlari asosida dollar kursi oshadigan bo‘lsa, iste’mol tovarlari va xizmatlar narxi ham ko‘tariladimi yoki tushsa, narxlar arzonlashadimi?” degan savollar ham qiziqtirayapti, albatta. Iste’mol tovarlari hamda xizmatlarga narxlar import narxi oshganda, ya’ni import tovarlar va xizmatlar olib kelinadigan kurs devalvatsiyasi ro‘y berganda ko‘tarilishi mumkin. Ikki-uch oy oldin bizda bir AQSh dollari uchun rasmiy kurs taxminan 4000 so‘m, “qora bozor”da 8000 so‘m atrofida hamda birjada 10000 so‘m edi. Bozordagi import tovarlar narxlari ikki kurs — naqdsiz hisob-kitob uchun birja, naqd savdoda bozor kursiga tayangan holda shakllantirilardi. 63 41 Importchilar rasmiy kurs bo‘yicha valyuta xarid qilganda ham tovarlarni 8000 — 12000 so‘mlik kursga bog‘lab sotardi. Bundan ko‘rinadiki, yangi kursda aksariyat import tovarlar narxlari oshmasligi kerak. Ba’zilari, hatto, arzonlashishi yoki ancha vaqt qimmatlashmay turishi mumkin. Farmonda ko‘zda tutilganidek, bojxona to‘lovlari import qilinadigan tovarlar narxlari keskin oshishiga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida bir hafta mobaynida qayta ko‘rib chiqildi. Davlat aholini devalvatsiyaning salbiy oqibatlaridan maksimal darajada muhofaza etishga harakat qildi. Gap shundaki, iste’mol tovarlarining importi anchadan buyon rasmiy konvertatsiya bilan moliyalashtirilmayotgan va ularning narxi parallel (qora) bozor kursida shakllantirilayotgandi. Bundan tashqari, importchi korxonalar turli komission to‘lovlar hamda birja kursi tufayli bozor kursidan ham ortiqroq to‘lashga majbur edilar. Ustiga-ustak, ma’lum bir tuzilma va shaffoflik yo‘qligi bois hamma ham bunday operatsiyalardan foydalana olmasdi. Savdo korxonalari rahbarlari operatsiyalarini -takomillashtirish hamda narxlarni pasaytirish o‘rniga, importni moliyalashtirishga valyuta topish uchun ko‘p resurs va vaqt sarflardi. Endi tadbirkorlik sub’ektlariga xizmat ko‘rsatuvchi barcha bankdan bozor sharoitlarida valyuta xarid qilish uchun teng imkoniyat yaratildi. Demak, bozorda qatnashuvchilar soni ko‘payib, raqobat oshadi. Samarador kurs ruxsatning yengillashtirilgani hamda shaffoflik tufayli bir oz tushadi ham. Farmonda muhim iste’mol tovarlari narxlari barqarorligini ta’minlash bo‘yicha alohida bandlar kiritilgan. Bu davlatimizning aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlashda salbiy oqibatlarni bartaraf etishga qaratilgani bilan ahamiyatlidir. Bojxona bojlari va to‘lovlarining mushtaraklashishi ham ta’kidlangan. Chunki Markaziy bank kursi devalvatsiya qilinganida o‘z-o‘zidan bojlarning miqdori keskin ortadi. Yaqinda qabul qilingan hukumat qaroriga ko‘ra, ana shunday oshishning oldini olish maqsadida import bilan yurtimizga kirib keladigan bir qator mahsulotlar — un, go‘sht, o‘simlik yog‘i, yorma kabi tovarlarning bojxona bojlari hamda aktsizlari olib tashlandi yoki pasaytirildi. |
