Xalqaro moliyaviy munosabatlarni davlat tomonidan tartibga solishning o`ziga xos xususiyatlari. Mundarija

3.O‘zbekistonda tashqi savdo aloqalarini rivojlantirishga qaratilgan choratadbirlar tizimi.
Tashqi savdo aloqalari xalqaro hamkorlikning m uhim sohalaridan biri bo‘lib, turli mamlakatlar bilan ilmiy-texnik, madaniy aloqalarni yo‘lga qo‘yish ular o‘r1asida diplomatik munosabatlar o‘rnatish iqtisodiyotni faol va har tom onlama rivojlantirish, ijtimoiy iqtisodiy muammolarni hal etishda yordam beruvchi vositadir. Mamlakatimizda tashqi savdo aloqalarini rivojlantirish, jahon bozorlariga yuqori sifatli tayyor mahsulotlar bilan kirib borish va m ustahkam o‘rin egallash, eksport hajmini oshirishga qaratilgan islohotlar amalga oshirilmoqda. Mazkur islohotlar doirasida mamlakatimizda eksport qiluvchilar faoliyat ini rag‘batlantirish uchun qator imtiyozlar yaratib berilgan. Ushbu imtiyozlar quyidagilarda namoyon bo‘ladi:
— qo‘shilgan qiymat solig'iga imtiyozlar;
— aksiz solig‘iga imtiyozlar;
— daromad solig‘iga imtiyozlar;
-- rnulk solig‘iga imtiyozlar. O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 212-moddasiga asosan tovarlarni chetel valutasida eksportga realizatsiya qilish oborotiga nol darajali stavka bo‘yicha qo‘shilgan qiymat solig‘i solinadi, ya’ni bu eksport qilinadigan tovarlarni ishlab chiqarishda foydalanilgan moddiy resurslar uchun qo‘shilgan qiymat solig‘i sum m asini to‘lashdan ozod etilishini anglatadi.
Quyidagilarga esa aksiz solig‘i solinmaydi:
— aksiz to‘lanadigan tovarlarni ularning ishlab chiqaruvchilari tom onidan eksportga realizatsiya qilishga, bundan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan aktsiz to‘lanadigan tovarlarning ayrim turlari mustasno;
— keyinchalik O‘zbekiston Respublikasining bojxona hududidan olib chiqib ketilishi sharti bilan «bojxona hududida qayta ishlash» bojxona rejimiga joylashtirilgan tovarlardan ishlab chiqa- rilgan qayta ishlash mahsuli bo‘lgan aktsiz toianadigan tovarlarni topshirishga ( O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi 230-m odda).
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2000-yil 5-iyundagi PF-2613-sonli «Eksport mahsuloti ishlab chiqaruvchilarni rag‘batlantirish borasidagi qo‘shim cha chora-tadbirlar to‘g‘risida» Farmoniga muvofiq, eksportga mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalarning eksport salohiyatini kengaytirish, ularni mulkchilik shaklidan qat’i nazar, davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash, amaldagi soliq imtiyozlarini tartibga solish va eksportga mo‘ljallangan raqobatdosh mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirishga shundayim tiyozlarning rag‘batlantiruvchi ta ’sirini kuchaytirish m aqsadida, eksport qiluvchi korxonalar uchun foyda solig‘i va m ulk solig‘ini to‘lash tartibi umumiy sotish hajm ida o‘zi ishlab chiqargan va erkin almashtiriladigan valutaga sotilgan tovarlar, ishlar, xizm atlar eksportidagi (ishlar bajarilgan, xizmatlar ko‘rsatilgan joydan qat’i nazar) ulushiga bog‘liq holda quyidagicha belgilangan:
— eksport ulushi 15 foizdan 30 foizgacha m iqdorda b o‘lganida belgilangan foyda solig‘i va m ulk solig‘i stavkalari 30 foizga kamaytiriladi;
— eksport ulushi 30 va undan k o‘proq foiz bo‘lganida belgilangan foyda solig‘i va m ulk solig‘i stavkalari 50 foizga kam aytiriladi. M azkur imtiyozlar erkin almashtiriladigan valutaga xomashyo mahsulotlari
— paxta tolasi, ip gazlam akalavasi, lint, neft, neft mahsulotlari, gaz kondensati, tabiiy gaz, elektr energiyasi, qimmatbaho, rangli va qora metallar eksport qiluvchi savdo-vositachilik korxonalariga, shuningdek, ishlab chiqarish korxonalariga tatbiq qilinmaydi.
Mikrofirma va kichik korxonalar, o‘zi ishlab chiqargan mahsulotlar eksportidan olingan xorijiy valutadagi tushumni majburiy sotishdan ozod etiladi, tabiiy gaz eksporti va tranzitini amalga oshiruvchi korxonalar bundan mustasno. 393 1 siilab chiqarish korxonalariga tovarlarini eksport qilish uchun oLz ishlab chiqarish mahsulotlarini reklama qilish va tashqi bozorning marketing tadqiqotlarini olib borish maqsadida xorijda savdo uylari hamda vakolatxonalar ochishga ruxsat beriladi.
Tovar konsignatsiya shartlarida, bank kafolatnomasi yoki siyosiy va tijorat tavakkalchiliklaridan eksport kontraktlarini sug’urtalash polisini taqdim etmasdan eksportchi tomonidan chet eldagi korxona norniga:
O‘z ishlab chiqargan mahsulot ustav jam g ‘arm asida eksportchining ulushi kam ida 51 foizni tashkil qiladigan chet eldagi korxona nomiga eksport qilinganda yetkazib berilishi mumkin;
Bojxonada rasmiylashtirilgan kundan boshlab 18O kun m obaynida eksportchi shartnomalar (kontraktlar) asosida chet eldagi korxonalar nomiga olib chiqilgan tovarlar bo‘yicha valuta tushurni tushishini yoxud ushbu tovarlarning O‘zbekiston Respublikasi hududiga qaytarishni ta ’minlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2O11-yil 7-yanvardagi PQ-1464-sonli Qarori bilan tasdiqlangan 2O11—2O15-yillar davrida O '/lv k isio n iqtisodiyotida islohotlar ko‘lamini chuqurlashtirish va kengaytirish, mamlakatda ishbilarmonlik muhitini shakllantirish m ezonlarini va baholash tizimini belgilash va amalga oshirish chora-tadbirlari Davlat dasturiga muvofiq, xorijiy mamlakatlar tajribasidan kelib chiqqan holda, tovarlarni elektron deklaratsiya qilish lizimini bosqichma-bosqich joriy etish nazarda tutilgan. M azkur hujjat loyihasi Davlat Bojxona Qo‘mitasi tom onidan ishlab chiqilgan bo‘lib, hozirgi vaqtda m anfaatdor vazirlik va tashkilotlar tomonidan muvofiqlashtirilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2O11 -yil 14-yanvardagi PF-3557-sonli «Mamlakatda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish Konsepsiyasining ustuvor yo‘nalishlarini dem okratik bozor islohotlarini chuqurlashtirish va iqtisodiyotni liberallashtirish sohasida am alga o sh irish b o‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida» Farm oyishining bajarilishi yuzasidan, O‘zbekiston Respublikasi 394 Bojxona kodeksining yangi tahrirdagi loyihasi ishlab chiqilgan va Oliy Majlisga kolrib chiqish uchun kiritilgan. Bojxona qonunchiligidan foydalanishni m azkur qonun loyihasi bilan birxillashtirish va soddalashtirish maqsadida, ainaldagi Bojxona kodeksi va O‘zbekiston R espublikasining «Bojxona ta’riflari to‘g‘risidagi» Qonuni birlashtirilgan hamda xalqaronorma va standartlar bilan muvofiqlashtirilgan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011-yil 25-avgustdagi PQ-16O4-son «Byurokratik to‘siqlarni bartaraf etish va tadbirkorlik faoliyati erkinligini yanada oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» Qaroriga muvofiq, lovarlarni cksport qilishda to‘lanadigan bojxona rasmiylashtirnvi yig‘imlarining amaldagiga qaraganda o‘rtacha 2 marotabaga kam aytirishni nazarda tutuvchi yangi stavkalari tasdiqlangan. Mazkur Qarorga muvofiq bclgilanganki, 2011-yilning 1-oktabridan boshlab tovarlar, ishlar va xizm atlarni eksport qiluvchi mikrofirmalar va kichik korxonalar uchun davlat bojxona xizmati organlarida eksport kontraktlarini hisobga qo‘yish tovarlarning bojxona rasmiylashtirnvi jarayonida bevosita bojxona postlarida amalga oshiriladi ( O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1997-yil 10-oktabrdagi PF-1871-sonli Farmoni bilan tasdiqlangan ro‘yxatga muvofiq xomashyo tovarlari eksportidan tashqari). Shunday qilib, 2011-yil 1-oktabrdan boshlab, eksport qiluvchi korxonalar uchun bojxona rasmiylashtirnvi, deklaratsiya qilish, sertifikatlashtirish, sanitariya-epidemiologiya nazorati va tovarlarning bojxona rasmiylashtirnvi jarayonida qatnashadigan boshqa tashkilotlar faoliyatining bir vaqtning o‘zida amalga oshirilishini ta’minlaydigan «bir darcha» tamoyili asosida m exanizm i faoliyat yuritmoqda. Bundan tashqari, mazkur Qarorga muvofiq, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari tovarlarini eksport qilishga ixtisoslashtirilgan « O‘ztadbirkoreksport» tashqi savdo kompaniyasi tashkil etilgan va uning asosiy vazifalari etib quyidagilar belgilangan: 395 — kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlariga ularning lovarlarini to‘g‘ridan to‘g‘ri eksport qilish shartnomalari bo‘yicha, shuuingdek, xorijda tashkil etiladigan savdo uylari orqali sotishda ko‘maklashish;
■- kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari mahsulotlarini eksport qilishga doir amaldagi shartnomalar garovi asosidan eksportdan oldingi moliyalashtirishni tashkil etish;
- kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari buyurtmalariga ko‘ra respublikada ishlab chiqarilmaydigan texnologik asbob-uskunalar, ehtiyot qismlar, butlovchi buyumlar, xomashyo va materiallarni yetkazib berish;
— eksport mahsulotlarini sertifikatlashtirishda kichik biznes korxonalariga ko‘m aklashish, reklama tadbirlarini o‘tkazish, xalqaro yarm arkalar va ko‘rgazm alarni tashkil etish va qatnashish, m anfaatdor kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarini axborot va maslahat xizmatlari bilan ta’m inlash.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2O11-yil 25-avgustdagi PQ -1604 -sonli «Byurokratik to‘siqlarini bartaraf etish va tadbirkorlik faoliyati erkinligini yanada oshirish ch o ra-tad - birlari to‘g ‘risida» Qaroriga muvofiq, Vazirlar Mahk amasining «ßirjadan tashqari valuta bozorini yanada rivojlantirish va musta h k a m lashchora-tadbirlari to‘grisida» 2000 -yil 29 -iyundagi 245-sonli Qarori 5-bandiga o‘zgartirishlar kiritilgan va bu chetel valuta tushurni tushishini kechiktirgan eksport qiluvchi tashkilotlarga jarima sanksiyalarini yengillaslitirishtii nazarda tutadi. Jum ladan, chet eldan valuta tushumi tushishining belgilangan m u d datlari o‘tg andan keyin 30 bank kunidan ko‘proq rriuddatga kechikishiga yo‘1 qo‘ygan eksportchiga (kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari uchun — 60 bank kuni) nisbatan soliq organlari tomonidan quyidagi sanksiyalar qoMlaniladi:
— valuta tushum i tushishi belgilangan m uddatdan 180 kungacha kechikkanda
— tushm agan valuta m ablag‘lari sum m asiga nisbatan 10 foiz ekvivalentda; 396
— valuta tushum i tushishi belgilangan rnuddatdan 180 kundan 365 kungacha kcchikkanda
— tushm agan valuta m ablag‘lari sum - masiga nisbatan 20 foiz ekvivalcutda;
— valuta tushumi tushishi bclgilangan rnuddatdan 365 kundan ortiq muddatga kcchikkanda tushmagan valuta mablag‘larisumm asigan isbatan qo‘shimcha ravishda 70 foiz ekvivalentda;
— O‘zbckiston Respublikasi Prezidcntining 2011-yil 30-dekabrdagi PF-4399-sonli «O‘zbekiston Respublikasi Prezidcntining ayrim hujjatlariga o‘zgartishlar kiritish, slumingdek, ba’zilarini o‘z kuchini yo‘qotgan deb hisoblash to‘g‘risida» Farmoniga muvofiq tovuq go‘shtini eksport qiiishni taqiqlash bekor qilingan.
Bundan tashqari O‘zbekiston Respublikasi Prezidcntining 2012-yil 26-martdagi PQ-1731-sonli «Eksport qiluvchi korxonalarni rag‘batlantirishni kuchaytirish va raqobatbardosh mahsulotlarni eksportga yetkazib berishni kengaytirish borasida qo‘shim cha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi Qaroriga muvofiq, mahalliy tovar (ish, xizmat) ishlab chiqaruvchi korxonalarga quyidagi huquqlar beriladi:
Xalqaro moliya institutlari, donor mamlakatlar, xorijiy davlatlar hukumatlari, boshqa norezidentlar mablagiari hisobidan O‘zbekiston Respublikasi hududida am alga oshiriladigan loyihalar bo‘yicha xalqaro tenderlarda xorijiy qatnashchilar bilan teng sharoitlarda, jumladan ishlab chiqarilgan tovar (ish, xizmat)Iarni yetkazib berishga chet el valutasida shartnom alar tuzgan holda ishtirok etish;
O‘zbekiston Respublikasi hududida foydalanish nazarda tutilgan o‘zida ishlab chiqarilgan tovar (ish, xizmat)larni yetkazib berishga to‘g‘ridan to‘g‘ri bitim lar shartida norezidentlar bilan xorijiy valutada shartnomalar tuzish.

XULOSA
Xulosa o'rnida aytish joizki, O'zbekiston va Xalqaro moliya tashkilotlar o'rtasidagi moliyaviy munosabatlarni rivojlantirishda, iqtisodiy-moliyaviy rivojlanish omillaridan kelib chiqib, yuqorida aytilgandik, puxta o'ylangan, vazmin, balki bir vaqtning o'zida ildam va qulay bo'lishi hamda hozirgi tez o'zgaruvchan, dunyoda yuzaga kelishini oldindan aytib bo'lmaydigan yangi muammo va tahlikalarga o'z vaqtida va munosib javob bera oladigan darajada bo'lishi kerak.
Asosan, bugungi kunda O'zbekiston moliyaviy tashkilotlarini xalqaro moliya tashkilotlari o'rtasida o'zaro moliyaviy munosabatlar o'rnatish mamlakat iqtisodiyotidagi eng muhim masaladir. Milliy va Xalqaro molyaviy munosabatlarni rivojlantirish masalari bugungi kunda jadallashmoqda. Bu munosabat nafaqat puxta o'ylangan, balki bir vaqtning o'zida ildam va qulay bo'lishi hamda hozirgi tez o'zgaruvchan, dunyoda yuzaga kelishini oldindan aytib bo'lmaydigan yangi muammo va tahlikalarga o'z vaqtida va munosib javob berishi kerak. O'zbekiston xalqaro moliya tashkilotlari bilan moliyaviy munosabatlarini shakllantirishida va rivojlanishidagi asosiy omili:
• jahon bozorlarida o'zining o'rniga ega bo'lishi, ayniqsa tovar bozorlarida;
• Mamlakat iqtisodiy aloqalarning baynalminallashuvi va globallashuvi.
• Iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda integratsiya jarayonlarining kuchayishi.
• Mamlakatning ilmiy-texnika taraqqiyotiga qo'shgan hissasi
• Xalqaro moliya munosabatlarining ko'p tomonlama va manfaatli tartibga solish tizimini takomillashtirilishi.
• Mamlakatda transmilliy korporatsiya va banklar faoliyatinini nazorat qilish va kengaytirilishi
Agar quyidagi omillar iqtisodiyot va xalqaro moliyaviy munosabatlarda o'z aksini topsa, mamlakating moliyaviy rivojlanish koeffisiyentga ijobiy ta'sir ko'rsatadi.