Xayrulla Ismatulla "Soz" To'plami Haqida Ayrıntılar

DIYORIM*
(O’zbekistonning 10 yilligiga)
Titilib, o’qilmas bo’lganda tarixing,
Hasrat-la alamga to’lganda tarixing,
Xazonning bargiday so’lganda tarixing –
Ko’zimning nurini ayamay o’qidim.
Hech qaydan men kutkan zarvaraq chiqmadi,
Ignadek yaltirab bir varaq chiqmadi,
Hasrat-la alamga bir qiroq chiqmadi –
Miyamda behuda xayollar to’qidim…
Har yerda bosh kesar xonlarning ta’rifi,
Behuda shuhratlar, shonlarning ta’rifi,
Daryodek oquvchi qonlarning ta’rifi –
Shul edi ming yillab bitilgan tarixing.
Fuqaro kim edi odam deb sanalsa?
Bir rahbar ko’rdimi jon berib, jon olsa?
Bir hakim topdimi bemordan qon olsa?
Shul edi sajdalar etilgan tarixing.
Bema’ni tarixni yondirdi inqilob,
Sen qo’yg’on talabni qondirdi inqilob,
Qarg’alg’on* kechmishdan tondirdi inqilob –
Kelajak mehrini ko’ngulga jo aylab!
Shoirlar, adiblar, hakimlar yonmadi,
Ma’quldan, inqilob, hech qachon tonmadi,
Kechmishning barchasin safsata sanmadi;
O’rganib yotadi kechnishni bel boylab.
Diyorim, kattakon ro’zg’orda bir tansan,
Qanday joy, nima ish, ko’p yaxshi bilgansan,
Dunyoga yangidan tug’ilib kelgansan;
10 yilda boshqatdan yasandi tarixing!
Dunyolar tarixi joy berdi ko’ksidan,
Xavfing yo’q gardishning har qancha aksidan,
Yo’ldoshing – mehnatdir, o’rtog’ing – ilmu-fan;
Tarixlik nomini qozondi tarixing!..
1934 yil, noyabr.
IZOHLAR
1-bet: * Kitobning bizga yetib kelgan nusxasida “MUNDARIJA” berilmagan.
“Mundarija”ni o’zimiz kiritdik,
** qashang – sho’x [shoir izohi].
8-bet: * Bu she’rning asli Ozarbayjon turkchasida yozilgan [shoir izohi].
12-bet: * Partiyaning XVII qurultoyi chog’ida yozilgan [shoir izohi].
** Bu so’z asl nusxada “mangi” deb berilgan.
*** “daho” – geniy [shoir izohi].
15-bet: Shoir xamma vaqt “qo’shuq” deb yozadi. Biz ko’p o’rinlarda shoirning
o’z uslubini saqlab qolishga harakat qildik.
21-bet:`* Shoir “p’esa” so’zini shunday yozgan.
22-bet: * “naylay” so’zi O.SH.da ishlatilmagan, “tushirib” qoldirilgan ko’rinadi. [O.SH. = Ozod Sharafiddinov mas’ul muharrirligida chiqqan “Cho’lpon, Yana oldim
sozimni”, Toshkent, 1991 yil].
** Cho’lpon she’riyati tilida o’tgan zamon sifatdoshi yasash uchun jarangsiz undoshlardan keyin –kan qo’shimchasi qo’shiladi: o’t-o’t+kan > o’tkan; uch+kan> uchkan.
*** O.SH. nashrida bu ibora “omon bormi” deb berilgan.
27-bet: * Asl nusxadagi “zulmatka tukurdi” O.SH. nashrida “zulmatga tupurdi” deb berilgan.
32-bet: * falloh – Misr dehqoni [Shoir izohi].
34-bet: * Shoir bu so’zning sheva shakli “baynalmilal”ni qo’llagan,
36-bet: * O.SH. nashrida [Qarang: 546-bet] “Hey” so’zi “Qay” deb berilgan.
** Bu so’z birinchi lotincha nashrda “batirasan” shaklida xato terilgan.
*** Birinchi lotincha nashrda bu so’z “Qraqlardan” (36-bet) shaklida xato terilgan.
37-bet: *Hindistondagi katta daryo [Shoir izohi]
** Amerikadagi mashhur sharshara [Shoir izohi]..
40-bet: * O,SH. nashrida bu so’z “bu” deb [536-bet] xato o’qilgan.
43-bet: * Lotin alifbosiga asoslangan birinchi nashrda “Diyarmi” shaklida xato berilgan.


Nashrga tayyorlovchi, so’zboshi va izohlar muallifi Xayrulla X.Ismatulla, AQSH.