Xix asrning oxiri — XX asr boshlarida Afrika mamlakatlari Shimoliy, Tropik, va Janubiy Afrika mamlakatlari

---

Xix asrning oxiri — XX asr boshlarida
Afrika mamlakatlari Shimoliy,
Tropik, va Janubiy Afrika
mamlakatlari
Название
Xix asrning oxiri — XX asr boshlarida Afrika
mamlakatlari Shimoliy, Tropik, va Janubiy
Afrika mamlakatlari
Дата
31.08.2013
Размер
26.73 Kb.
Тип
Документы
скачать
1. 
/XIX asrning oxiri - XX
asr boshlarida Afrika
mamlakatlari.doc
Xix asrning oxiri — XX asr boshlarida
Afrika mamlakatlari Shimoliy, Tropik, va
Janubiy Afrika mamlakatlari
XIX asrning oxiri — XX asr
boshlarida Afrika mamlakatlari
Shimoliy, Tropik, va Janubiy Afrika
mamlakatlari
Ijtimoiy va siyosiy hayot
Afrikaning shimoliy qismida, Sahroyi Kabirning janubiy
chegarasiga qadar aholining ko`pchiligini arablar tashkil
etardi. Bu hududlarda barbarlar, habashlar va boshqa xalqlar
ham yashardi.
XIX asrning 70-yillariga qadar Afrikaning shimolida va
shimolisharqida, ya'ni arablar yashovchi hududlarda mutlaq
podsholik tuzumlari hukm surardi. Ular orasida rasman
Usmonli turk imperiyasi tarkibiga kirgan Misr, Tripolitaniya,
Kirenaika (hozirgi Liviya) va Tunis amalda Turkiya
sultoniga itoat etmasdilar. XIX asr oxirida Misr va Sudan
Angliyaning, Tunis, Jazoir va Marokash Fransiyaning,
Marokashning bir qismi Ispaniyaning, Liviya esa Italiyaning
mustamlakalariga aylandi.
Misrning asoratga solinishi
Misrning XIX asr oxiri — XX asr boshlaridagi tarixi
Turkiya hukmronligidan ozod bo`lish va inglizlarning
mustamlakachilik siyosatiga qarshi kurash bayrog`i ostida
o`tgan o`zgarishlar davri bo`ldi.
Musulmon ruhoniylaridan al-Azhar madrasasida mudarris
bo`lgan Jamoliddin al-Afg`oniy va uning shogirdlari milliy-
ozodlik harakatida katta obro' qozonishdi. Ular barcha
musulmonlarni mustamlakachilarga, Turkiya zulmiga qarshi
birlashuvga, konstitutsiyaviy tuzum o`rnatilishiga
chaqirdilar. 1871- yilda Jamolidtjin al-Afg`oniy «Xizb ul-
Vatan» («Vatan partiyasi») partiyasini tuzdi. Bu partiya chet
elliklarga qarshi «Misr misrliklarniki» shiori ostida kurashdi.
«Vatan»chilar hukmdor (Hadiv)ning huquqini cheklovchi
konstitutsiya uchun kurashdilar. 1882yil 7- fevral kuni Hadiv
yangi qonunga imzo chekishga majbur bo`ldi. Unga ko`ra
hukumat Deputatlar palatasiga bo`ysunadigan, parlament
budjet ustidan nazorat qilish huquqini oladigan, birorta
qonun deputatlar palatasi ruxsatisiz qabul qilinmaydigan
bo`ldi. Bularning hammasi feodal mustabid tuzumidan
burjua parlament tuzumiga o`tish yolidagi katta g`alaba edi.
Chet elliklar Misr hukumatiga ultimatum yuborib, amaldagi
hukumatni tarqatishini talab qildilar. Mustamlakachilarning
bu talabi keskin norozilikka sabab bo`ldi. 1882- yil 11- iyul
kuni inglizlar Iskandariyani to`plardan o`qqa tutdilar.
Angliya desanti shaharni egalladi. Bunga qarshi, Misr
armiyasi rahbarlaridan biri Ahmad Orabibey Qohirada oliy
davlat organi vazifasidagi Muvaqqat kengash tuzdi. 60 ming
kishilik qo`shin to`pladi, Ayni paytda, inglizlar 1882- yil 7-
avgustida Suvayshni bosib oldilar va Qohiraga yurish
boshladilar. 1882- yil sentabrda Misr qo`shinlari yengildi.
Qo`zg`olonchilarning ko`pi qirib tashlandi, polkovnik
Ahmad Orabibey Seylon oroliga umrbod surgun qilindi.
Shunday qilib, Misr inglizlar mustamlakasiga aylandi.
Angliya Misrda Usmonli Turk imperiyasi hokimiyatini
rasman tugatmadi. Misr hadivlari sulolasi, Vazirlar kengashi
nomiga bo`lsa ham saqlandi. Moliya ustidan nazorat
to`laligicha ingliz maslahatchilariga o`tdi.
1888- yili 29- dekabrda Istanbulda Suvaysh kanalidan
foydalanish bo`yicha Angliya, Germaniya, Ispaniya, Italiya,
Rossiya, Turkiya, Fransiya davlatlari konvensiya imzolashdi.
Unga ko`ra kanaldan barcha davlatlar xoh urush, xoh
tinchlik paytida erkin foydalanish huquqini olishdi.
Milliy ozodlik uchun kurashning faol tarafdori bo`lgan
«Vatan» partiyasi inglizlar nazarida eng xavfli bo`lib chiqdi.
Uni kuchsizlantirish uchun keskin choralar ko`rildi. Natijada
«Vatan» partiyasi keng siyosiy kurash yo`lidan yakka terror
yo`liga o`tib ketdi. Partiyaning «Al-Liva» («Bayroq»)
gazetasi taqiqlandi.
Ammo ozodlik harakati esa boshqa ko`rinishlarda davom
etdi. Majlis vitse-prezidenti Saad Zaglul demokratik, milliy-
ozodlik ruhidagi deputatlarni o`z atrofiga to`plab, majlis
nomidan ingliz hukmronligiga qarshi hujjatni o`tkazishga
erishdi.