Xix asrning oxiri — XX asr boshlarida Afrika mamlakatlari Shimoliy, Tropik, va Janubiy Afrika mamlakatlari

Madagaskarning egallanishi
Hind okeanining g`arbida, Afrikaning janubisharqiy
qiig`pg`i yaqinida joylashgan bu orol buyuk davJatlar
mustamlaka siyosatida alohida o`rin tutdi. 1883- yili
Fransiya Madagaskarga urush e'lon qildi. 1885- yili bu urush
tomonlar uchun noteng bitim bilan yakunlandi. Fransuzlar
Madagaskar ustidan protektorat o`rnatdi va uning tashqi
siyosatini nazorat qiladigan bo`ldi. 1896- yilda esa Fransiya
Madagaskarni o`z mustamlakasi deb e'lon qildi.
Zuluslar
Angliya zuluslarni bo`ysundirish uchun shafqatsiz urush olib
bordi. Zuluslar hukmdori Ketchvayo 1879yilda uch
to`qnashuv davomida inglizlarning 20 ming kishilik
armiyasini yakson qilib tashladi. Lekin, Angliya to`plar
yordamida ustun keldi va Zululend yerlarini egallab, uni 13
ta mayda hokimlikka bo`lib tashladi. Zululend
hokimliklarini o`zaro urushtirib, o`z foydasiga ish ko`rish
ingliz hukmdorlariga Xos xususiyatga aylandi.
Somali va Efiopiya
Efiopiya va Somali 1869- yili Suvaysh kanali ochilishi
tufayli alohida savdo-iqtisodiy va harbiystrategik
ahamiyatga ega bo`lib qoldi. Bu hol mustamlakachilarni
befarq qoldirmadi. Bundan sal oldin, 1867- yili inglizlar
Efiopiyaga qarshi urush qilib, podsho («negus» deb atalgan)
Feodor II ning birlashtiruvchi siyosatiga putur yetkazdi.
Turli dinlar o`rtasida nizo tufayli Feodor II ga qarshi bo`lgan
ruhoniylardan foydalanib, inglizlar habash qo`shinlarini tor-
mor qilishdi. Feodor II o`zini-o`zi o`ldirdi. Taxtga
inglizlarga tobe loan IV o`tqizildi. 1889— 1913- yillarda
Qizil dengiz bo`yi va Somali yarim oroli Angliya, Fransiya,
Italiya o`rtasida taqsimlab olindi.
Efiopiyada Italiya o`z mustamlaka rejalarini yuzaga
chiqarishga urindi. Biroq, bunga erisha olmadi. Efiopiya o`z
mustaqilligini saqlab qoldi. 
Gerero va Namalar
Janubiy Afrikaning shimoli-g`arbiy qismi 1883yildan
boshlab Germaniya tomonidan bosib olina boshlandi.
Mahalliy gottentot va gerero qabilalari rezervatsiyalarga
quvildi. Qolganlari nemis mustamlakachilariga qul bo`lib
qoldi. 1904- yil barcha gerero qabilalari Samiul Magarero
boshchiligida bosqinchilarga qarshi qo`zg`olon boshladilar.
Biroq, bu noteng kurashda qo`zg`olonchilar tor-mor etildi.
Gererolardan tirik qolganlari mamlakat shimoliga qochib,
jon saqlashga majbur bo`ldi. Nama qabilalari ham
qo`zg`olon ko`tardilar. Namalarning qo`zg`oloniga Xendrik
Vitboy boshchilik qildi. Vitboy nama qabilalarini
birlashtirishga muvaffaq bo`ldi. Biroq u 1905- yilgi jangda
halok bo`ldi.
Uning o`limidan keyin ham namalar kurashni yana ikki yil
davom ettirdilar. Lekin, zamonaviy nemis texnikasi ustunligi
o`z kuchini ko`rsatdi. Germaniya bosqinchilari 200000 dan
ortiq namalardan 140 mingini qirib tashladilar. Germaniyaga
qarshi Sharqiy Afrikaning janubi va markazida (Tanganika)
1905- yil avgustda boshlangan qo`zg`olon ikki yildan ortiq
davom etdi. Nemis qo`shinlari 120 ming afrikalikni qirib
tashlab, qo`zg`olonni bostirdilar. Bu hududda necha
asrlardan buyon yashab kelgan katta-katta qabilalar
tamomila yo`q bo`lib ketdi.
Ansorlar (arabcha yordamchilar, safdoshlar) — Muhammad
(s.a.v) sahobalari bir tabaqasining nomi. (Ular 622-yilda
Makkadan Madinaga ko`chib borgan musulmon
muhojirlarga va Rasulullohga yordam bergan hamda islom
dinini qabul qilgan Madinaning avs va hazraj qabilalarining
a'zolari bo`lganlar)
Mahdiy (arabcha Alloh tomonidan to`g`ri yo`lga
yetaklovchi) — islomda zamona oxir bo`lganida kelib, yerda
adolat o`rnatadi, deb ishonuvchi payg`ambar.