Xun etnonimi

Xunlardin' Orta Aziyaǵa ko'shiwi
Eramızǵa shekemgi 1-asirde Xunlar arasında adawat kelip shıqqan, nátiyjede baǵınıqlı ettirilgen barlıq qáwimler olardan ajrab shıqqan hám Xuxanye tangriqut Kitayǵa atına vassal bolıp qalǵan (eramızǵa shekemgi 51 jıl ). Eramizǵa shekemiy 1-ásir basında qitaydin ha’lsirewi Xunlarga ǵárezsizlikti qaytarıp alıw imkaniyatın bergen, biraq 48 jıl segiz hun urıwları qaytadan Kitayǵa baǵınıqlı bolıp qalǵan , Qubla Xun olardan tarqalǵan.

Arqa Xun 87—93 jıllarda Kitaylar, syanbilar hám dinlinlar birlespesinen jeńiliwge dus kelgenler, lekin 93 jıldan keyin de olardıń bir bólegi Mo'g'ulistan shólinda kóshpelilik etip júrigen. Arqa H. dıń basqa bólegi Batısqa chekinip, jergilikli xalıqlar menen atishib Evropada gunnlar atınıń alǵan jańa xalqqa tiykar salǵan. Arqa H. dıń taǵı bir bólegi Yuyeban (Yaypan) atı menen Jetisuv hám Tarbag'atayda otırıqshılasqan. Olardıń mámleketi 5-ásir aqırında tele qáwimleri tárepinen wayran etilgen. Orta Aziya H. ining qaldıqları — chuyuye, chumi, chumugun hám chubanlar 6 -asirde Batıs turk xoqonligi turkiylariga baǵınıqlı bolǵanlar. Chuyuye hám chumilarning tarmaǵı — shato qáwiminiń tariyxıy táǵdiri bólek keshken. Eramizǵa shekemiy 3-ásir basında sapların óz qáwimlesleri menen toldırǵan Qubla H. 304 jıl kóterilis kóterip Lyu-xan imperiyasiga (304—318) tiykar salǵanlar ; bul mámleket Úlken Chjao hám Kishi Chjaoga mamıq-shalanıp ketken. Kishi Chjao 329 jıl Úlken Chjaoni baǵınıqlı etip, pútkil Arqa Kitaynı ózine bo'ysundirgan, biraq jaslıǵında H. xoqoni tárepinen ul etip alınǵan Kitaylıq Jan Min hákimiyattı iyelep alıp, Kishi Chjao saltanatidagi barlıq H. ni qat-liom etiwge buyrıqbergan.

Diniy qarawları
Ólikti sarkofagga salıp tóbelikke jerlengen . Kózkóreki adam óltirganlerga ólim jazasi beriwgen, mayda jinayat etkenlerdi qolı kesilgen, úlken jinayat etkenlerdi ólimge hukim etiwgen. Tutqınǵa alıw jazasi 10 kúnden aspagan. Xun tangrichilikke siyiniw etkenler, Tangrini quday dep bilgenler wádege wapa qılıwmaganlar Tangrining qahriga ushraydı dep biliwgen. Tangrining naǵıymeti retinde quyash hám ayǵa qulliq etkenler. Xun qosıq aytiw hám oyınǵa túsiwdi jaqsı kórigen.Saz ásbapları ishinde nay, sırnay, qubus, pipa (gitaraga uqsaǵan ), shań sıyaqlılar bolǵan. Súwretshishilik hám músinshilik kórkem óneri de Xunlarda jaqsı rawajlanǵan.

Nefrit, altın, temir hám misdan haywanlardıń háykellerin hám de túrli ıdıs -tabaqlar soǵıw kórkem óneri keń rawajlanǵan. Er-turman soǵıw hám olarǵa naǵıs beriw kórkem óneri joqarı dárejede bolǵan. Polattan jasalǵan semser hám qanjarlar Kitayǵa aparip satilgan. Xunlar turmısında sharwashılıq menen birge dıyxanshılıq, ónermentshilik hám sawdagerlik zárúrli orın iyeleydi. Ónermentshilik salasında temirshilik, mıskerlik, zergerlik, kóńshilik, gúzeshilik, aǵash ustasılıq, toqımashılıq, ásirese, ǵalı toqıw ulıwma óndiristiń zárúrli baǵdarları bolǵan. Islep shıǵarılǵan ónimler shet el mámleketlerge, atap aytqanda, Kitayǵa da alıp ketilgan.