Xun etnonimi

KOMANCHI QAWIMLERI
Komanchilar ( den, zamanagóy Qubla Paute - " dushpanlar" den) - AQShdagi hind xalqi. Óz atı - N ol m ol n ol (" haqıyqıy adamlar"). Tili - komanche, shoshone tiline jaqın, uto-aztek tilleri shańaraǵına tiyisli. Házirde komanchilarning kópshiligi anglichan tilinde soylesedi.
Olar házir Oklaxomadagi rezervatsiyada jasaydılar. XvII - XvIII ásirlerde olar Jar taslı tawlardıń arqa eteklerinen dáryaǵa kóship ótken ediler. Arqa Platte. Olar ilgeri Texasning arqa-batısiy bóleginde, Nyu-Meksikoning arqa bóleginde, Koloradoning qublası -shıǵısında hám Kanzasning qubla-batıs bóleginde Komankeriya (" Komanchilar mámleketi") dep atalǵan keń aymaqta jasaǵan. Komanchilarning ózleri óz orınların Numunuu Sookobitu dep atawǵan. Komanchining batıs qońsılasları Nyu-Meksiko hám Arizonaning batıs bóleginde jasaǵan sortaxolar edi.
19 -ásir baslarında komanchilar 10 -12 mıń kisiden ibarat edi.
Etnik tárepten komanchilar 18—19 -ásirlerde úsh gruppaǵa bólingen:
kotsoteka (" bufalo jewshiler"),
yamparika (" túbir jewshiler"),
yupy (" togʼay adamları").

Keyin olar jetti gruppaǵa bólingen, olardıń eń úlkeni Penateca hám Kvahadi.

Komanchilar 16 -asirde ajralıp shıqqan hám qubla Ullı tegisliklerge jaylasıp, bufalo tutıw ushın vayomingning arqa Shoshon menen baylanıslı. Olardan aldın ol erda apachilar hám neolit ​​vichitalari jasaǵan. 1680-jıllarda olar Pueblodan otchilikni ózlestirdiler.
1706 jılda Taos regioninde ispanlar birinshi ret komanchilarga dus keldiler. 1719 jılda Nyu-Meksikoda birinshi Komanche at reydisi belgilengen. Komanche reydlari sebepli Ispaniya Texasi Evropa koloniyası ushın qolaysız jayǵa aylandı. 1747 jılda komanchilar Luizianadan frantsuzlar menen sawda baylanısların ornatdılar. Bul waqıtta olar o'qotar quralǵa ıyelesedi. 18-asirde olardıń gullagan dáwirinde komanchilar sanı 20 -40 mıń kisige jetti. Biraq, 1774 jılda ispanlar Fernandes komandirligi astında komanchilarga qarsı jaza ekspediciyasın baslap, tutqınlardı asirga aldılar. 1786 jılda ispanlar hám komanchilar kelisiwshilik tuzdilar. 1796 jılda olar zamanagóy mámleketlikler shegarasında Osage menen urıs qılıwdiKanzas hám Missuri.
19 -ásir baslarında Komanche sheshek gúl epidemiyasınan azap chekdi. 1841 jılda komanchilarning jańa dushpanı bar edi: Koltning tez kósher atıw revolverlari menen qurallanǵan Texas Reynjers. Bunnan tısqarı, sol waqıtta, Komanchalar amerikalıqlar hesh qashan ıshıwǵa muvaffaq bolmaǵan birden-bir hind xalqi retinde ataqlı boldı. Komanchilar hesh qashan óz orınlarına kelilab ketetuǵınlarǵa ruxsat bermegen hám Amerika xalıq punktlerinde spirtli ishimlikler satıp alınǵan zat etpegen hám eger kelilab ketetuǵın óz buyımları menen olarǵa jasırınsha jol alǵan bolsa, onı anıq ólim kutardi. Komanchening belgili baslıǵı Peta Nocona bolıp, ol da Meksikalıqlar, da amerikalıqlar menen gúresgen. 19 -ásirdiń aqırında komanchilar Qızıl dárya urısında yutqazib, Oklaxomadagi rezervatsiyaga jaylastırildi.

Shámenlar ( puhakati ) múqaddes kúsh dep atalmish arqalı qabıllandı. Alla tárepinen jiberilgen buyrıqlardı izlew, sonıń menen birge, miyraslar, satıp alıw, úyreniw arqalı. Olar Joqarı Jaratıwshı Niatpo (Meniń Otam), ruxlanıwlar hám keyingi turmısqa ıseniwgen. Haywanlar ciklı haqqındaǵı miflarning tiykarǵı qaharmanı koyot edi.

Ólgenler ólimnen keyin derlik tezlik penen tar qábirge, ádetde tóbelik tepasiga kómiw etildi. Qábir tas menen oralǵan, geyde alemnen ótkenniń oti qurbanlıq etilgen. Sonnan keyin alemnen ótkenniń jaqınlarınan qayǵısın bálent dawısta búydew talap etilgen matam dáwiri baslandı. Qáwim keńesleri mudamı trubka chekiw dástúri menen baslandı, ol jaǵdayda birinshi puf Ullı Ruxqa arnalǵan edi. Komanche " Quyash orni" niń óz versiyasına iye edi, lekin ol tártipsiz ótkerildi. 19 -ásirdiń aqırında tegislik qáwimleri arasında Ruhning oyini tarqaldı, komanchilar ol jaǵdayda qatnasıw etpediler. 19 -ásir aqırında peyotizm, keyin bolsa xristianlik tarqaldı.Evropa áskerleriniń ierarxiyasini júdá eslatuvchi áskeriy ierarxiya bar edi. Bunnan tısqarı, birdey áskeriy nıshanlar da bar edi. Áskeriy jámiyetler arasında eń irileri " buffalo", " ǵarǵalar", " túlkilar", " atlar". Qurallar arasında pıshaq ústinlik etdi, sol sebepli tiykarǵı jawınger texnika bosanqı at yamasa ayaq formasında nayza menen hújim qılıw bolıp tabıladı. Rawajlanǵan áskeriy ilim sebepli - jaqsı jaylastırılǵan razvedka, kishi shabandozlar gruppaları tárepinen reyd-buqqı háreketleriniń taktikasi, bul erni puqta biliw, onıń qorǵaw qásiyetlerinen paydalanıw hám qápelimde hádiyseler hám háreketler tásirinen paydalanıw menen birlestirilgen. tún (20 -ásirdiń ortalarına shekem Evropa usılındaǵı armiyalar, kemnen-kem esaptan tısqarılardan tısqarı, tek kúndiz isley alardı, derlik barlıq iri sawashlar kúndiz bolıp ótti) komanchilar tubjoy amerikalıqlardan birinshi bolıp sızıqqa jetip keldi. aq shabıwılshılarǵa - ispanlarga, frantsuzlarga, inglizlarga, keyin bolsa Meksikalıqlarǵa hám amerikalıqlarǵa nátiyjeli qarsılıq kórsetiw.

Sırt el tilinde sóylesiwshi hind qáwimlerine óz erlerinde ań etiwlerine ruxsat berip, komanchilar kóbinese aqlarǵa qarsı olar menen áskeriy birlespe tuzdilar ( apachilar olardıń turaqlı birlespeshileri edi), bul túrli etnik hám tillerge tiyisli hinduler ushın tán bolmaǵan, óz-ara urıslar menen azaplanǵan. Júdá maslasıwshı diplomatiya sebepli komanchilar ol yamasa bul raxipleri menen (frantsuzlar menen ispanlarga qarsı hám taǵı basqa ) waqtınshalıq áskeriy birlespe tuzdilar. Komanchilar - aqlar qorǵanlarına hújim etiwge muvaffaq bolǵan birden-bir hinduler. Shabıwıllar waqtında kóplegen girewge alınǵanlar, olar tiykarınan sotilgano'z raxiplerine, olar bólekan xızmetshi retinde qaldırildi. Aqırǵı faktor olarda immunitetke iye bolmaǵan Evropa kesellikleriniń pandemiya tarqalıwina alıp keldi, bul olardıń xalqın saldamlı túrde zaiflashtirdi hám jeńiliw dáwiri baslanıwınan aldın boldı, bul birden-bir áskeriy komandirliktiń ( shtab -kvartiraning ) joq ekenligi menen kúshaygan edi.- múddetli strategiya, aqlardıń jáne de kúshli demografik potencialı hám 19 -ásirdiń payda bolıwı aqlar tákirarlanıwshı qural - tákirarlanıwshı mıltıq hám revolverlarga iye.

Komanchilar menen bolǵan urıslarda bolajaq Konfederatsiya generallari, keyininen AQSh armiyası ofitserlari Jeb Styuart hám Jeyms Longstreetning áskeriy jetekshilik qábileti qáliplesti, olar puqaralar urısı maydanlarında tap sol usıllarda - batır atlıq reydlarda, tunda kórinetuǵın boldı. hújimler (bunnan tısqarı, 1830 -jıllarda Konfederatsiya Mámleketleriniń bolajaq prezidenti, keyin bolsa leytenant Jefferson Devis komanchilar menen urıslarda qatnasqan.