Xususiyatlari va rivojlanish omillari

Rivojlanayotgan mamlakatlarning qoloqlikdan chiqarish muammosi.
Hozirgi kunda jahonda mavjud barcha mamlakatlarning 30 foiziga yaqini 
qoloq hisoblanadi. Iqtisodiy qoloqlik mazkur mamlakatlarda siyosiy beqarorlik 
hamda ijtimoiy tengsizlik, irqiy va diniy ziddiyatlarni keltirib chiqarmoqda.
Oxirgi paytlarga qadar kambag‗allik, asosan daromadning borligi yoki yo‗qligi 
nuqtayi nazaridan qarab kelingan. Ammo kambag‗allik daromadning yoki qabul 
etilgan kaloriyalarning kamligiga qaranda g‗oyat keng ko‗lamdagi tushunchadir.

---

26 
Bu – uzoq, sog‗lom va ongli hayot kechirish hamda yaxshi turmush darajasi, 
qadr-qimmat, g‗urur va o‗zgalarni ham qadrlash darajisiga erishish uchun keng 
ko‗lamda zarur bo‗ladigan imkoniyatlar va tanlash huquqidan maxrumlik demakdir. 
Yer kurrasining, pana-pastkamlarda, omonat boshpanalarda, noqonuniy kirib 
olgan kulbalarda, eng kam ijara haqi to‗lanadigan uylarda, salomatlik borasida bir 
olam muammolari mavjud dunyo aholisining katta qismi o‗z hayot tarzini yaxshilash 
imkoniga ega bo‗lmagan holda kambag‗allik iskanjasida yashamoqdalar. 
Eng rivojlangan davlatlar va uchinchi dunyo davlatlari o‗rtasidagi rivojlanishda 
va yashash sharoitida o‗sib borayotgan farq muammosi yechimini topmayapti.
Tinchlik va qurolsizlanish muammosi. 
XX asrning eng asosiy hodisalaridan bo‗lmish ikki qutbli tizimni 
yo‗qolganidan so‗ng ko‗pchilik endi dunyoda faqat tinchlik bo‗ladi, eng asosiy 
qarama - qarshi kuchga barham berildi deb hisoblagan edi.
Urush va tinchlik muammosi XX asrning ikkinchi yarmining deyarli 40 yili 
mobaynida haqli ravishda insoniyatning eng muhim muammosi bo‗lib kelgan.
Albatta bizning asosiy maqsadimiz yerda tinchlikni saqlash, insoniyat uchun 
qaytarib bo‗lmas kulfatlar keltiruvchi turli ziddiyatlarni oldini olish, geosiyosiy 
tenglik va barqarorlik muammolarini hal etishdir. 
Insoniyatning shu vaqtgacha ortirgan harbiy potensiali yerdagi barcha tiriklikni 
bir necha marta yo‗q qilish imkonini beradi, shu sababli bunday xolatlarga 
javobgarlik va mas‘uliyat hukumat va davlat boshliqlariga tegishlidir.
BMTning ma‘lumotlariga qaraganda, har bir daqiqada dunyoda 30 ga yaqin 
bola to‗yib ovqat yemaslik, ochlik va bedavo kasallar tufayli hayotdan ko‗z yumadi. 
Huddi shu muddat mobaynida harbiy maqsadlarga 1,7 mln. AQSH dollar xarajat 
qilinadi. Ko‗plab mamlakatlarda iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyot uchun o‗zi 
yetishmay turgan resurslarni harbiy xarajatlar yana ham qisqartirib yubormoqda.
Qurollanish poygasining iqtisodiy va ijtimoiy xarajatlari borasida quyidagi 
ayrim raqamlarni keltirish mumkin: 

bitta askarni o‗qitish xarajatlari 80 bolani o‗qitish xarajtlariga teng; 

---

27 

bitta bombani ishlab chiqishga ketgan xarajatlar chechak kasalligini 10 
yil bartaraf etishga ketadigan xarajatga teng; 

bortida yadro raketasi bo‗lgan bitta suvosti kemasini qurishga ketgan 
mablag‗ga 450 ming uy qurish mumkin 
15
. 
Ma‘lumki, odatdagi va o‗qotar qurollar bilan birga XX asrda yadro, kimyoviy 
va bakteriologik qurollar ham keng tarqala boshladi. 
Yadro qurollari. 1945 yilning avgustidan, jahon yadro urushlari davriga kirishi 
bilan dunyo butunlay o‗zgarib ketdi. Yadroviy qurollarni keng ko‗lamda taqiqlash 
to‗g‗risidagi shartnoma yadroviy qurolsizlanish va yadro qurollarini tarqatmaslik 
uchun kurash tarixida muhim bosqich hisoblanadi.
Kimyoviy, bakteriologik qurollar ham yadro qurollari singari o‗lim sochishi va 
vayronagarchiliklar keltirishi mumkin. Kimyoviy va biologik qurollar ham, yadro 
quroli singari ommaviy qirg‗in qurollari deb hisoblanadi.