Yakuniy nazоrat savоllari

5. Gоrizоntal, ekvatоrial va ekliptikal kооrdinatalar sistеmasi.
Горизонтал координаталар системаси. Бу координаталар системасида асосий текислик математик горизонт текислиги ва асосий йўналиш шоқул чизиғи йўналиши олинади (3-расм). М ёритгичнинг сферадаги ўрнини аниқлаш учун сфера марказида турган кузатувчининг зенити Z нуқтасидан ёритгичга уринма ўтказилади. Бу уринма математик горизонт билан К нуқтада учрашади. SK=A – ёритгичнинг азимути; KM=h – ёритгичнинг баландлиги, ZM=z – ёритгичнинг зенит масофаси бўлади. M – ёритгичнинг осмон сферасидаги ўрнини иккита координата: баландлик (h) ва азимут (A) аниқлайди. Ёритгичнинг баландлиги оралиғида ўзгаради. Горизонтда h=O⁰, зенитда h=+90⁰ ва надирда h=-90⁰ бўлади. h+z=90⁰ тенглик ёрдамида ёритгичнинг зенит масофаси z ни топиш мумкин. Ёритгичнинг азимути О⁰≤A≤360⁰ оралиғида ўзгаради. Бу азимут астрономик азимут дейилиб, S жанубий нуқтасида А=O⁰ ва ғарбий йўналиш бўйича йўналиб, N шимолий нуқтада А=180^0.
.


6. Оlam qutbining balandligi haqida tеоrеma
Yer sharining istalgan nuqtasidan kuzatilganda olam qutbining matematik gorizontdan balandligi h_p , shu joyning geografik kengligi ga teng bo'ladi. Bu hol quyidagicha oson isbot qilinadi: 15-rasmdan ko'rinishicha, osmon meridian bo'ylab zenitdan ekvator tekisligigacha bo'lgan yoy uzunligi — ZQ, Yer sirtidagi kuzatuvchi tuigan О nuqta geografik kengligining yoyi qO = bilan bir xil qiymatli markaziy burchak ( QOZ) ni tashkil qiladi. Olam qutbining balandligini xarakterlovchi yoy — NP ga tiralgan burchak NOP va eslatilgan QOZ tekis burchaklarning mos tomonlari o'zaro perpendikular ekanligini ko‘rish qiyin emas, ya’ni O N O Z va OP OQ. Binobarin, mos tomonlari o'zaro perpendikular bo'lgan burchaklarning tengligidan N O P = Q O Z bo'ladi. Biroq NO P = h_p, Q O Z = . Shunga ko‘ra, h_p = bo'ladi.