Yechish jarayonini m odellashtirish

0 ‘z-o‘zini nazorat qilish uchun savollar
1. Matnli masalalarni yechish metodlarini sanab bering.
2. Masalalarni analiz va sintezdan foydalanib yechishni 
tushuntiring.
3. Masalalarni tuzish va o‘zgartirish tuurlarini sanab o‘ting.
4. Masalalarni tuzish va o‘zgartirishga doir misollar keltiring.
11.3. N o sta n d a rt m asalalar. M an tiq iy m asalalar
Muammoli mazmundagi masalalar. Muammoli o ‘qitishning 
eng asosiy xususiyati - muammoli vaziyat hosil qilishdir.
Didaktika tilida 
muammoli 
vaziyat hosil qilish shuni 
bildiradiki, bunda o‘qituvchi o‘quvchilar oldiga shunday savol 
qo‘yadiki, ular bu savolga bilimlari yetarli boMmagani uchun toMa 
javob bera olmaydilar.
Har qanday matematik masalaning savoli uning asosiy 
elementlaridan biri hisoblanadi. Har qanday matematik masala 
o'quvchilar uchun muammoli xarakterga ega boMadimi yoki 
boshqacha aytganda, masaladagi har qanday savol masalaning 
asosiy elementlaridan biri boMa turib, muammoli vaziyat hosil 
qiladimi?
Agar masala matni o'quvchini ma’lum yechimga olib 
keladigan flkrlash jarayonlarini bajarishda aqliy zo‘riqishni talab 
qiladigan 
qiyinchiliklarga duch keltirsa, bunday masalani 
muammoli deyiladi.
Muammoli masalalarni quyidagi turlarini ajratish mumkin:
1) muammoli savollarga oid masalalar;
2) turli usullarda yechish mumkin boMgan masalalar;
423

---

3) mazmuni bir xil, ammo yechilishi har xil boMgan masalalar;
4) sharti yetarli boMmagan masalalar;
5) ortiqcha maMumotlarga ega boMgan masalalar;
6) butunlay noto4g‘ri maMumotga ega boMgan masalalar;
7) turli xil faoliyatni umumlashtirishga oid boMgan masalalar;
8) fanlararo aloqaga doir masalalar.
Muammoli masalalarning b a’zilarida “nechta?”, “sig‘adimi?”, 
“yetadimi?”, “joylashadim i?”, “o ‘rnashadimi?”, “uchrashadimi?” 
savollari uchraydi.
Muammoli 
mazmundagi masala yechilishining yozilishi 
odatdagi masala yechilishi yozilishidan birmuncha farq qiladi. 
Bunday masalalarda hisoblashlarnigina bajarish talab qilinmay, 
balki masaladagi son maMumotlarni yoki miqdorlar orasidagi 
munosabatlarni taqqoslash, umumlashtirish, isbotlash, haqiqat- 
ligini aniqlash, qonuniyatni o‘rnatish, imkoniyatni, yetarlilikni 
aniqlash talab qilinadi.
Muammoli masalalar yechish, mustaqil masala tuzishga oid 
topshiriqlarni bajarish, keyinroq masalalarni yechish 
ham 
bolalarning tafakkuri va bilimlarini rivojlantirish vositasi boMadi 
va bunday masalalarni yechilishi analiz va sintez kabi mushohada 
usuli orqali amalga oshadi va bolaning bilim doirasini 
kengaytiradi.
Krutetskiyning ilmiy izlanishlarida o‘quvchilaming masalalar 
orqali tafakkurini oshirishda quyidagi masalalar turini keltiradi:
— savoli ifodalanmagan masalalar;
— ortiqcha ma’ lumotlari bor masalalar;