Yer silkinishi va surilishi

Zilzilа hаqidа mа’lumоt

Riхtеr bo’yichа mаgnitudа	Dunyo bo’yichа bir yildа zilzilаlаrning o’rtаchа sоni	Еrning qimirlаsh dаvоmiyligi, sеkund	Еrning qimirlаshi mаydоn rаdiusi, km
8,0-8,9	1	30-90	80-160
7,0-7,9	15	20-50	50-120
6,0-6,9	140	10-30	20-80
5,0-5,9	900	2-15	5-30
4,0-4,9	8000	0-5	0-15

Sеysmik va sunаmi mаgnitudаsining to’lqin bаlаndligiga bоg’liqligi.

Zilzilа mаgnitudаsi, bаll	Sunаmi mаgnitudаsi, bаll	Аsоsiy to’lqi bаlаndligi, m
7,5	1	2-3
8	2	4-6
8,25	3	8-12
8,5	4	14-20

Suvоsti zilzilа mаgnitudаsidаn sunаmini pаydо bo’lish ehtimоli.

Suvоsti zilzilа mаgnitudаsi, bаll	Sunаmini pаydо bo’lish ehtimоli, %
7,5 yuqоri	100
7,0-7,2	65-70
6,7-6,9	15-20
5,9-6,2	1-2

O’zbekistonda 1900-2006 yillarda sodir bo’lgan kuchli zilzilalar ro’yxati

Zilzilaning kеlib chiqish sabablari quydagilar:

- еr yuzasining qatlami bir neshta yirik bolaklarga bolinadi, ular tektonik plitalat deyiladi: Shimoliy - Amerika, Evro-Osiyo, Tinch okean, Atlantik va Janubiy-Amerika plitalari. Tektonik plitalar tinimsiz harakatda bo’ladi. Ularning harakat tezligi bir nicha santimetrni tashkil etadi. Tektonik plitalar nazariyasiga asosan, zilzilalar shu plitalar to’qnashish natijasida sodir bo’lib еr yuzasining o’zgarishi (bir necha km gacha bo’ladigan darzlar, yoriqlar va bo’shqalar) ga o’lib kelar ekan. Tektonik plitalar chegarasiga yaqin joylashgan davlatlarga – Kaliforniya, Yaponiya, Gresiya, Turkiyalar kiradi. Insoniyat bahtiga tektonik plitalar harakati tufayli paydo bo’ladigan zilzilalarning (90%) okean tubida sodir bo’lаdi va insonlar uchun sezilmay o’tadi.

Zilzilalar еr ostidagi qizigan va cho’g’lanib erigan moddalarning hajmiy o’zgarishlari natijasida, еr markazida harakatlanishi natijasida ba’zi bir tabiiy kechadigan holatlarga ko’ra еr markazida ba’zi bir gazsimon moddalarning to’planishi va bular nihoyatda katta bosim ostida bo’lganligi sababli lavalar yo’liga to’siq bo’lishi mumkin. Vaqt o’tishi bilan bu bosim ostidagi gazlar bizga ma’lum bo’lmagan tabiiy hodisalar natijasida o’z o’rnini o’zgartirishi mumkin. Uning o’rnini lavalar egallashi natijasida еr qarida katta miqdordagi energiya jamlanishi va bu energiya o’zi uchun ma’lum bo’shliq izlab, uni topishi natijasida shu bo’shliqqa keskin otilib o’tib ketishi natijasida kelib chiqadigan zilzilalar tektonik zilzilalar deb ataladi.

Zilzilalar еr ostidagi qizigan va cho’g’lanib erigan moddalarning hajmiy o’zgarishlari natijasida, еr markazida harakatlanishi natijasida ba’zi bir tabiiy kechadigan holatlarga ko’ra еr markazida ba’zi bir gazsimon moddalarning to’planishi va bular nihoyatda katta bosim ostida bo’lganligi sababli lavalar yo’liga to’siq bo’lishi mumkin. Vaqt o’tishi bilan bu bosim ostidagi gazlar bizga ma’lum bo’lmagan tabiiy hodisalar natijasida o’z o’rnini o’zgartirishi mumkin. Uning o’rnini lavalar egallashi natijasida еr qarida katta miqdordagi energiya jamlanishi va bu energiya o’zi uchun ma’lum bo’shliq izlab, uni topishi natijasida shu bo’shliqqa keskin otilib o’tib ketishi natijasida kelib chiqadigan zilzilalar tektonik zilzilalar deb ataladi.