Yillik paralaks va yulduzlargacha masofalarni aniqlash. Yulduzlarning o’lchamlari va massalarini hisoblash. Reja

Yulduz nomi	Yulduzgacha bo`lgan masofa, pk
Yulduz kattaligi
Ko`rinma	Absolyut
Yaqin Kentavr	1,31	+10,68	+15,1
Kentavr A	1,33	+0,32	+4,76
Kentavr V	1,33	+1,72	+6,16
Barnard yulduzi	1,83	+9,54	+13,22
Volf №359	2,34	+13,66	+16,62
VD +36^o2147	2,52	+7,47	+10,46
Sirius A	2,66	-1,46	+1,4
Sirius V	2,66	+8,67	+11,6
Leyten 726-8	2,69	+12,45	+15,3
Ross №154	2,93	+10,6	+13,3
Ross №248	3,16	+12,24	+14,74
E Yeridan	3,30	+3,73	+6,14
Ross №128	3,34	+11,13	+13,50
Leyten 789-6	3,34	+12,58	+14,9
61 Oqqush A	3,42	+5,19	+7,52
61 Oqqush V	3,42	+6,02	+8,35
A Prosion	3,48	+0,34	+2,67
V Prosion	3,48	+10,7	+13,1

A sinfidagi oq yulduzlar, jumladan Sirius, Vega va Denebning spektrida vodorod chiziqlari ko`pdir. Ularda ionlashgan metallarning xira chiziqlari ham ko`p uchraydi. Bunday yulduzlarning temperaturasi taxminan 10000 K.

Temperaturasi va rangi bir xil, lekin yorqinligi turlicha bo`lgan yulduzlarning spektri umuman bir xil bo`ladi, ammo ba`zi chiziqlarning intensivligigidagi nisbiy farqni sezish mumkin. Bunday hol, yulduzlar atmosferasida temperatura bir xil bo`lgani bilan bosim har xil bo`lishidan kelib chiqadi. Masalan, gigant yulduzlar atmosferasida bosim kam bo`lib, juda siyrakdir. Agar bunday bog`lanish grafik ko`rinishida tasvirlansa, u holda chiziqlarning intensivligiga qarab, yulduzning absolyut yulduz kattaligini, so`ngra keyingi formulalardan foydalanib, ungacha bo`lgan masofani aniqlash mumkin.
Yulduzlarning massalari va o`lchamlari.Biz Quyosh misolida yulduzning massasi eng muhim xarakteristika hisoblanib, uning bag`ridagi fizik sharoitlar aynan shu xarakteristikaga bog`liq ekaniga ishonch hosil qildik. Faqat qo`shaloq yulduzlarninggina massasini aniqlash mumkin
Agar yulduzlarning qo`shaloqligini teleskop yordamida ko`rish mumkin bo`lsa, bunday yulduzlar vizual-qo`shaloq yulduzlar deyiladi.
Vizual-qo`shaloq yulduzlarga misol qilib, hatto oddiy ko`z bilan bevosita ko`rinadigan Katta ayiq yulduz turkumining yulduzini olish mumkin. Normal ko`zga bu yulduzga juda yaqin joyda ikkinchi bir xira yulduzcha ko`rinadi. Bu yulduzchani qadimgi arablar ko`rganlar va unga Alqor (Otliq) degan nom berganlar. Yonidagi ravshan yulduzga esa ular Mitsar degan nom berishgan. Mitsar bilan Alqor osmonda bir-biridan 11 masofada joylashgan. Durbin orqali bunday qo`shaloq yulduzlarni ko`plab ko`rish mumkin.
Uch yoki undan ortiq yulduzlardan tashkil topgan sistemalar karrali sistemalar deyiladi. Masalan, durbindan qaraganda Liraning e yulduzi bir-biridan 3 masofada joylashgan 4-yulduz kattaligidagi ikkita bir xil yulduzdan iboratligi ko`rinadi. Teleskopda kuzatilganda Liraning e yulduzi vizual-to`rtlik yulduzdir. Lekin, ba`zi qo`shaloq ko`ringan yulduzlar aslida optik-qo`shaloq bo`lib, bu ikki yulduzning yaqinligi, ularning osmon sferasidagi proeksiyalarining bir-biriga tasofdifan yaqin joylashishining natijasidir. Aslida, ular fazoda bir-biridan juda uzoq masofada joylashgan bo`ladi. Agar yulduzlarni uzoq yillar kuzatib borish natijasida, ular bitta sistemasini tashkil etishi va o`zaro tortishish kuchi ta`sirida, massalarinining umumiy markazi atrofida aylanishlari ma`lum bo`lsa, u holda ularni fizik qo`shaloq yulduzlar deyiladi.
Mashhur rus olimi V.Y.Struve juda ko`p qo`shaloq yulduzlarni kashf etdi va ularni o`rgandi. Vizual-qo`shaloq yulduzlarning ma`lum bo`lgan eng qisqa aylanish davrlari bir necha yilni tashkil etadi. Aylanish davrlari o`nlab yillarga teng bo`lgan qo`shaloq yulduzlar o`rganilgan, aylanish davrlari yuzlab yillarga teng bo`lganlari kelajakda o`rganiladi. Bizga juda yaqin bo`lgan Kentavrning a yulduzi qo`shaloq yulduzdir. Uning tashkil etuvchilari (komponentlari) ning umumiy massa markazi atrofida aylanish davri 70 yil. Bu qo`shaloqni tashkil etgan har ikkala yulduzning massasi va temperaturasi Quyoshniki kabidir.
Bosh yulduz, odatda, yo`ldosh-yulduz chizadigan ellipsning fokusida joylashgan bo`lmaydi, chunki biz uning orbitasi haqiqiy o`zini emas, balki osmon sferasidagi, ya`ni manzara tekisligidagi bo`zilgan proyeksiyalarini ko`ramiz. Ammo geometriya qonun-qoidalaridan foydalanib orbitaning haqiqiy shaklini tiklash va uning katta yarim o`qi α ni yoy sekundalarida o`lchash mumkin. Agar qo`shaloq yulduzgacha bo`lgan masofa D parseklarda va yo`ldosh-yulduz orbitasininig katta yarim o`qi yoy sekundlarida berilgan bo`lsa, u holda astronomik birliklarda bu katta yarim o`q quyidagiga teng bo`ladi: