Yodgorliklarini

Q ___ C^T
3
-r
a
s
m
. 
± 
0
.0
0
0
s
a
th
d
a
g
i 
ta
rh
.

---

4
-ra
s
m
. 
Po
yd
ev
or
q
ir
q
im
i.

---

V
t
---------Ч
E
Л
in
ra
s
m
. 
Tirgaklar 
s
x
e
m
a
s
i.

---

LUG‘AT
Anastiloz — t a ’m irlashning ikkinchi turi; yodgorlikning ajralib yotgan 
b o ‘lagini o ‘z joyiga o ‘rnatib q o ‘yish.
Angob — pishirishdan oldin qoplama sirtiga suriladigan oq yoki rangli suyuq loy.
Antik — qadimgi.
As/iyal — yodgorlikning qadimiy asl qismi; yodgorlikning asl qismi ta ’mirlash 
natijasida yangi q o ‘shilgan qism laridan farqlanib turishi lozim.
Arxitektonika — m e ’m oriy asarda inshootning konstruktiv tuzilishini badiy- 
an ifoda etillsh jihati.
Axta — naqqoshlikda nusha olish uchun ishlatiladigan andaza; chiziqlar 
igna bilan teshilib naqshlanayotgan sirtga pista ko'm ir kukuni yordamiga iz qoldi- 
riladi.
B and — istimiy naqshda asosiy chiziqni tashkil etadigan yo‘l, unga mayda 
unsurlar biriktiriladi.
Bezak — binoni ziynatlab tum vchi kiritm a, pardoz; asosan tasviriy va ifo- 
daviy xiliga bo'lnadi.
Bosha — ustunning tepa qismi.
Bo yog — rang lash moddasi.
Во у ash, bo ‘vov — qoplam a sirtiga yoki jismiga b o ‘yoq kirgizish yoki surtish
jarayoni.
Vant — tem ir arqon, ular yordamida egri sirtli yopm a hosil etiladi.
Girih — handasaviy (geometrik) naqsh.
Gil — tabiiy ashyo, tuproq (ruscha-“ rjniHa”).
Guldasta ~  bino burchaklaxida qo'Uaniladigan ustunsim on shakl.
Gumbaz ~  sirti egri chiziqning vertikal o ‘q atrofida aylantirish natijasida 
xosil bo'ladigan tom yonma.
Davrapoya — shakldor devoriy ravoq; ko‘proq ganchda chiqariladi; ichki va 
tashqi sirtlari alohida bezak bilan told irilad i.
Yodgorlik ~  qadimda paydo bo'lib, bizgacha yetib kelgan bino va inshoot yoki 
ularning bo‘laklari, m ajm ualar ham da tarixiy bog‘lar; yodgorlikka nafaqat alohi­
da bino, balki uning badiiy sifatini ochib beruvchi chakana qurilmalar ham kiradi.
Yonma — tom ; yassi holatda, to q va gumbaz ko‘rinishlarda bo'lishi mumkin.
/ism — keram ik m ahsulotlam ing m oddasi (ruscha-“4epenoK").
Islimiy — nabotiy (o'sim liksim on) naqsh.
Kallak — ustunning tepa qismi (ш 5сЬа-“капитель” ).
Klassitsizm — Yevropada XVII-X V U l asrlarda hukm surgan badiiy uslub.
Kompozitsiya — asam ing, jum ladan, m e’m oriy asarning tuzilishi, yaxlitli- 
gini ta ’m inlovchi jihati.

---

Konstruksiya — inshootning o ‘zaro b o g ian g an moddiy qism larini (devor, 
ustun, shift, gum baz kabilar) ifodalovchi jih at
Namoyon — devorda tik holatda qo'llaniladigan to ‘g bri to 'rtb u rch a k ichiga 
olingan bezak (ruscha-“ naHHO,‘)
Konservatsiya — ta ’mirlash turining birinchi, ustuvor usuli yodgorlikning 
asl qismlarini qotirib qo'yish, buzilish jarayonini to'xtatib q o ‘yish.
Koshin — binoning pardoz qoplamasi.
Kundal — bo'rtiq bezak; yelimli sirtga suyuq loy (“qizil kesak”) b ir necha 
m arta suriladi, b o ‘itiq naqsh ustidan rang beriladi, hallanadi.
Keramika — shakllantirish va pishirish natijasida tuproqdan (gil, trepel va 
m ineral ashyolarning boshqa turlaridan) hosil etilgan mahsulot.
Kosamon — mayda tokchalar.
M ayolika — rangli jismga ega bo‘lgan va sir bilan qoplangan keram ik bezak.
Mehrob — qiblani ko‘rsatuvchi tokcha; ravoq shaklida ishlangan.
Mehrobi namoyon — ravoqli nam oyon-ravoq shakliga olingan kom po- 
zitsiyasi tugal bo'lgan naqsh.
M onumental — ulug‘vor, katta.
M uqamas — ravoqsimon kosachalardan iborat hajmiy bezak.
M unabat — to ‘g ‘ri to ’rburchak ichidagi tugal naqsh.
Najjar — yog‘och ustasi.
Namoyon — to ‘g ‘ri to'rtburchakka olingan bezak.
Naqsh — bezakning ifodaviy xili; asosan m avhum shakl va chizgi belgilar- 
dan iborat.
Naqqoshlik — ikki m a ’noda ish latilad i: I) u m u m an n aq sh s a n 'a ti; 
2) m o'yqalam vositasida naqsh bajarish.
Ochma — arxeologik qazma turi (ruseha- «зондаж»)
Ochish — ta'm irlashning uchinchi turi; yodgorlikda boshqa, oldingi davrga 
tegishli qism ini nam oyish uchun ochib q o ‘yish.
Pargor — sirkul.
Peshtoq — kiraverish qurilmasi.
Pigment — b o'yoq tayyorlashda ishlatiladigan rang.
Pilpoya — kiraverish ravog‘ining pastki, tayanch qismi.
Plastiklik — gilning suv bilan aralashtirilgan holda istalgan shaklga kela 
olish va u shaklni qotgandan s o iig ham saqlay olish jihati.
Ravoq — tik (vertikal), tom onlari tepasida egri chiziq bilan birlashgan shakl 
(nischa- «арка»).
Rahrav — uzun y oiak.
Ruta — naqqoshlikda hoshiya sifatida qo'llanadigan yo‘l.
Seysmika — zilzila to ‘g‘risidagi fan.
Sir — issiq-sovuqqa chidam li, m ustahkam , qattiq ham da yorqin yuzali 
silikatli shishadan iborat bezakli qatlam , glazur.
Sirlash — tekis, o'ym a yoki shakldor keram ik qoplamalarga yupqa (qalinligi
0,1-0,3 m m ) sir berib, uni pishirish.
Signotsiya — ta'm irlashda yangi qism larni, asl-qadim iy qism lardan ajratish 
usuli.

---

Tobadon — eshik tepasidagi panjara.
Chaspak — turli rangli ashyodan ishlangan naqsh.
Tartob — islimiy naqshda m ayda unsurlarini (g‘uncha, barg va boshqalami) 
birlashtiruvchi o'zak.
Tarz — inshootning yon tom onidan ko'rinishi (ru sch a-“<})acaa” ).
Taroq — naqqoshlikda gul ichiga taroq shaklida beriladigan chiziqlar qatori.
Tarh — bino rejasi (ruscha- «план*).
Tezlash — sinchli im oratlam i ta ’mirlash usuli, bu orqali yaroqsiz holga 
kelgan sinchlar yangisiga alm ashtinladi,
Termik — issiq-sovuqlikka doir jihat.
Termiк kengayish koeffitsiyenti — ashyoning issiqliq natijasida kengayish 
m iqdorini ko'rsatuvchi raqam .
To ‘Idirish — ta ’m irlashning to ‘rtinchi turi; yodgorlikda saqlanmagan b o la k
o ‘m in i to ‘ldirib q o lyish.
Toq — egri sirtli yopm a; toq sirti egri chiziqli gorizontal yo'nalish bo‘yicha 
siijitish natijasida hosil b o ‘ladi.
Fayans — suv shimiiishi 
9-12% 
bo'lgan g'ovakli oq jismli keramik ashyo.
Fon — asarda asosiy belgi, tasvir ortidagi qismi, zamini.
Funktsiya — bino, inshootning bajarilishi lozim bo'lgan vazifasi.
Xattoyi — epigrafik (yozuvdan iborat) naqsh, bezak.
Chini — zich, erigau oq jinsli keramik bezak.
Shliker — qoplam a u ch u n tayyorlangan qorishma.
Shobarg — naqqoshlikdagi yirik baig.
Eklektizm  — turli badiiy uslublarni aralashtirish.
Em ai — shaffof bo'lm agau, b o ‘g‘iq rangli sir.
Yangilash — yo‘q b o ‘lib ketgan binoni yangidan qurish; bunday qurilma 
m ohiyati jihatidan yodgorlik emas; majmualarning qadim iy sifatlarini tiklash 
uchungina qo'llashga ruxsat etilishi mumkin.
Yangilik — yodgorlikka ta ’mirlash yoki qayta qurish (rekonstruksiya jaray­
onida qo'sliilgan yangi b o ‘lak - «новодел»).
Qazma — arxeologiyada o'rganish uchun qaziigan jo y {ruscha- «раскон»).
Qo ‘shimcha — ta ’m irlash jarayonida obidaga zarurat yuzasidan qo'shilgan 
yangi qism, yangilik.
Qoplama — bezash maqsadida bino sirtiga o'matiladigan taxtacha yoki boshqa 
shakldagi qobiq.
Qoshiq — shiftlardagi o ‘yiq ravoqchalar qatori; naqshlangan y o ‘Uarni bir- 
biridan ajratib turadi.
Hovuzak — shiftda qo'llaniladigan gumbazcha; ko‘proq m uqarnas bilan 
bezatiladi; butunlay yog‘ochdan ham ishlanishi m um kin.
G'arov — yarim silindrik siitga ega b o ‘lgan dekorativ shakl (гиясЬа-“гофра”).

---