Yo’nalishi talabalari uchun

 
 
SIYDIK - TANOSIL A`ZOLAR TIZIMI 
 
Siydik  -  tanosil  a`zolari  sistemasiga  siydik  ajratish  a`zolari 
hamda jinsiy a`zolar kiradi. Bu a`zolar funktsiyalari har xil bo`lishiga 
qaramay,  tuzilishiga  ko`ra  yaqindir.  Bundan  tashqari,  ularning 
chiqaruv  yo`llari  umumiy  siydik  -  tanosil  kanalini  hosil  qiladi 
(erkaklarda) yoki umumiy bo`shliqqa ochiladi (ayollarda). 
 
Siydik ajratish a`zolari. 
Siydik a`zolariga siydik ajratuvchi buyrak va siydik chiqaruvchi, 
uni  vaqtincha  to`plovchi  yo`llar  (siydik  yo`llari,  qovuq  va  siydik 
chiqarish kanali) kiradi. 
Buyrak. 
Buyrak loviya shaklida old  va orqa tomonlari  yassilangan,  o`rta 
yashar  odamlarda  140-150  gramga  teng  bir  juft  a`zodir.  Buyrak  1-2 
bel  umurtqalari  tanasining  ikki  yonida,  qorin  bo`shlig`ining  orqa 
tomonida  mushak  va  diafragmaga  tegib  turadi.  Qorin  bo`shlig`i  o`ng 
tomonining  yuqori  qismida  jigar  joylashganligi  uchun  o`ng  buyrak 
chap  buyrakka  nisbatan  pastroq  o`rnashgan.  Uning  yuqori  va  quyi 
uchi  ichki  va  tashqi  qirg`oqlari,  oldingi  va  orqa  yuzalari  tafovut 
qilinadi.  Buyrak  o`rtasi  botiq  bo`lib,  buyrak  darvozasi  deyiladi.  
Buyrak  darvozasidan  arteriya,    nerv    tomirlari    kirib,    vena,  siydik  
yo`llari chiqadi. 
Buyrak  o`rtasidan  2  ga  bo`linsa,  u  ikki  xil  moddadan 
tuzilganligini  ko`rish  mumkin.  Buyrak  pыsti  qizg`ish  rangda  bo`lib, 
qalinligi  4-5  mm  keladi,  ichki  oqishroq  rangda  bo`lib,  mag`iz  qismi 
hisoblanadi.  Buyrak  ichki  qismi  piramida  va  so`rg`ichlardan  iborat. 
Piramidalar  taxminan  1  mln  mayda  kanalchalardan  tuzilgan.  Buyrak 
kanalchalarining  bir  uchi  berk  bo`lib,  devori  ikki  qavatli  kapsula  - 
SHumlyanskiy  -  Bouman  kapsulasi  bilan  tugaydi.  Ular  o`z  navbatida 
qon  tomirli  koptokchani  o`rab  turadi.  Bu  koptokcha  bilan  kapsula 
birgalikda    buyrak    tanachasini    tashkil    qiladi.      Buyrak    tanachalari  
bilan naychalar o`zaro birikkan holda nefronli buyrakning tarkibiy va 

---

 
85 
funktsional birligini tashkil etadi. 
Buyrak  tanachalari  bevosita  buralma  naychalarga  davom  etib, 
buyrakning  po`st  qismidan  piramidalar  tomon  yo`naladi.  Naychalar 
piramidaning  uchiga  yaqinlashib  orqasiga  qaytadi  va  shu  yo`sinda 
nefron  qovuzlog`ini  hosil  qiladi.  Po`stloq  moddaga  etgan  buralma 
naychalar yig`uvchi naychalarga qo`shiladi. Bu naychalar piramidalar 
tarkibida  joylashib,  to`g`ri  yo`nalishga  ega.  Ular  asta-sekin  o`zaro 
qo`shilishi natijasida 15-20 ta kalta naychalar hosil qilib, piramidaning 
uchiga ochiladi. 
Demak,  kapsula  bo`shlig`ida  qon  tomirli  koptokchalardan 
filtrlanish  yo`li  bilan  hosil  bo`lgan  birlamchi  siydik  ushbu  ultrafiltrat 
oqsillari  bo`lmagan  qon  plazmasiga  tarkibi  jihatidan  yaqindir. 
Birlamchi  siydik  buyrak  naychalaridan  o`tayotganda  organizmga 
kerakli bo`lgan suv,  mineral tuzlar va boshqa kerakli  moddalar qayta 
shimiladi,  natijada  haqiqiy  siydik  paydo  bo`ladi.  Siydik  piramida 
so`rg`ichni  o`rab  turgan  kichik  kosachalarga  quyiladi.  8-9  ta  kichik 
kosachalar  o`zaro  qo`shilib,  2-3  ta  katta  kosachani,  ular  o`zaro 
qo`shilib,  buyrak  jomini  hosil  qiladi.  Jom  buyrak  darvozasidan 
chiqishi bilan siydik yo`lida davom etib, qovuqqa ochiladi.