Yosh fiziologiyasi va gigiyena

Mashg’ulotni bajarish tartibi:
1. Talabalar kichik guruhlarga bo’linishadi, har qaysi guruh quyidagi vazifalarni bajaradi:
a) ma’lum yoshdagi (sinf) o’quvchilari uchun bir sutkada zarur bo’lgan ovqat kaloriyasini aniqlash;
b) shu kaloriyani olish uchun kerak bo’lgan ovqat moddalarining miqdorini aniqlash (oqsil, yog’, uglevodlar);
v) ovqat rejimini tuzish, ya’ni sutkalik ovqat kaloriyasini nonushta, tushlik, kechki ovqat vaqtlariga taqsimlash.
1. Ovqat moddalarni energetik xususiyatini aniqlash:
a) ovqat tarkibidagi bir gramm oqsil moddasi organizmda hazm bo’lib parchalanganida 4,1 kilokaloriya energiya hosil qiladi;
b) ovqat tarkibidagi bir gramm yog’ parchalanganida 9,3 kilokaloriya energiya hosil qiladi;
v) ovqat tarkibidagi bir gramm uglevod moddasi parchalanganida 4,1 kilokaloriya energiya hosil qiladi.
2. Maktab o’quvchilarining sutkalik ovqatini balanslash usuli:
a) boshlang’ich sinf o’quvchilarining har bir kilogramm tana og’irligi uchun bir sutkalik ovqat tarkibida 3 gramm oqsil, 3 gramm yog’, 12 gramm uglevod talab qilinadi;
b) o’rta sinf o’quvchilarining har bir kilogramm tana og’irligi uchun bir sutkalik ovqat tarkibida 2,2 gramm oqsil, 2,2 gramm yog’, 8,8 gramm uglevod talab qilinadi;
v) yuqori sinf o’quvchilarining har bir kilogramm tana og’irligi uchun sutkalik ovqat tarkibida 1,9 gramm oqsil, 1,9 gramm yog’, 7,6 gramm uglevod talab qilinadi;
g) yuqoridagi raqamlardan ko’rinib turibdiki barcha yoshdagi o’quvchilar uchun sutkalik ovqat tarkibidagi oqsil, yog, uglevodlarni miqdori bir-biriga nisbatan 1:1:4 bo’lishi kerak, ya’ni bir qism oqsil, bir qism yog’, to’rt qism uglevod;
d) o’quvchining bir sutkalik ovqatida qancha oqsil bo’lishi kerakligini aniqlash uchun o’quvchini tana og’irligi aniqlanib, har bir kilogramm tana og’irligi uchun talab qilinadigan oqsil grammga ko’paytiriladi.
Masalan: boshlang’ich sinf o’quvchisini tana og’irligi 25 kg, har bir kilogramm og’irligi uchun 3 gramm oqsil kerak – 25 kg x3 g – 75 g. Demak uning sutkalik ovqatida 75 gramm oqsil bo’lishi kerak. Yog’ ham xuddi shu miqdorda. Uglevod эsа 4 marta ko’p, ya’ni 25x12 gramm – 300 gramm bo’lishi kerak.
Shunday qilib, kishini har bir kilogramm tana og’irligi uchun zarur bo’lgan oqsil, yog’, uglevod moddalarini miqdorini to’g’ri aniqlash va shunga asoslangan holda sutkalik ovqat tarkibi, miqdori va kaloriyasini belgilashni usuliga ovqatlanishni balanslash asosida tashkil qilish deyiladi.
Maktab o’quvchisi har bir kg tana og’irligi uchun sutkada zarur bo’lgan energiya miqdorini aniqlash uchun bolaga bir sutkada kerak bo’lgan oqsil miqdori 4,1 ga, yog’ miqdori 9,3 ga, uglevod miqdori 4,1 ga, ko’paytirilib, so’ng hammasi qo’shiladi va bolani tana og’irligiga bo’linadi.
a) boshlang’ich sinf o’quvchilarining har bir kilogramm tana og’irligi uchun bir sutkada 80 – 90 kilokaloriya energiyalik ovqat talab qilinadi;
b) o’rta sinf o’quvchilarining har bir kilogramm tana og’irligi uchun bir sutkada 60 – 70 kilokaloriya energiyalik ovqat talab qilinadi;
v) yuqori sinf o’quvchilarini har bir kilogramm tana og’iqligi uchun bir sutkada 50 – 60 kilokaoriya energiyalik ovqat talab qilinadi.
IZOH: Bola semiz bo’lsa kichik miqdor olinadi (80, 60, 50 kkal), bola orig’ bo’lsa katta miqdor olinadi (90, 70, 60 kkal).