Yosh fiziologiyasi va gigiyena

Sinf xonasi gigiyenasi. Ko‘p qavatli maktab binosida boshlang‘ich sinflar pastki qavatda joylashtiriladi. Sinf xonasining pol sathi 50 m2 bo‘lishi tavsiya etiladi. Odatda boshlang‘ich va o‘rta sinflarda 35-40 o‘quvchi o‘qiydi, har bir o‘quvchiga 1,25 mІ pol sathi, yuqori sinflarda 30-36 o‘quvchi o‘qiydi, har bir o‘quvchiga - 1,40 m2 pol sathi to‘g‘ri keladi. Sinf xonasining uzunligi 8,2 metrdan oshmasligi kerak, bundan uzun bo‘lsa keyingi partalarda o‘tirgan o‘quvchilar doskadagi yozuvlarni yaxshi ko‘ra olmaydi. Sinf xonasining kengligi 6,2 metrdan oshmasligi kerak, aks holda derazalarning qarama-qarshi tomonidagi partalarga yorug‘lik kam tushadi va bu partalarda o‘tirgan o‘quvchilarning tez charchashi va ko‘zi xiralashib qolishiga sabab bo‘ladi.
Sinf xonasida harorat 18-20 ⁰С, nisbiy namlik 40-60% bo‘lishi kerak. Sinf havosi tarkibi xuddi atmosfera havosidek toza bo‘lishi tavsiya etiladi. Havo tarkibidagi karbonat angidrid miqdori 0,04-0,07% dan oshmasligi kerak. U 0,1% dan oshsa, bosh miya nerv hujayralarining faoliyati pasayib, o‘quvchilarda bezovtalanish, esnash, mudrash, o‘zlashtirishning pasayishi kabi bosh miyaning charchashi belgilari yuzaga keladi.
Dars paytida o‘quvchilarning o‘zlashtirishi yaxshi bo‘lishi uchun sinf xonasining havosi yangilab turilishi zarur.Buning uchun ob-havoning sovuq kunlari, dars paytida deraza darchasi 2 marta 1-2 minutdan ochilib, havo yangilanadi.Ob-havo issiq kunlarida esa deraza darchasi doim ochib qo‘yiladi. Tanaffus paytida navbatchi o‘quvchidan boshqalar tashqariga chiqishlari, eshik-derazalar ochib qo‘yilishi talab etiladi.
Sinf xonaning yorug‘ligi. Sinf tabiiy va sun’iy usullar yordamida yoritiladi.Tabiiy yoritish derazalar orqali ta’minlanadi. Sinfning tabiiy yorug‘lik koeffitsiyenti 1:4, kamida 1:5 ga teng bo‘lishi kerak, ya’ni sinfdagi hamma derazalarning umumiy sathi, sinfning pol sathini to‘rtdan yoki beshdan bir qismiga teng bo‘lishi lozim.Demak, sinfning pol sathi gigiyena qoidasiga binoan 50 m² bo‘lib, derazalarning umumiy sathi 12,5 m², kamida 10 m² bo‘lishi talab etiladi.
Sinfning tabiiy yorug‘ligi yaxshi bo‘lishi ma’lum darajada bo‘yoqlarning rangiga ham bog‘liq. Qora, ko‘k, to‘q yashil, jigar-rang kabi rangli bo‘yoqlar yorug‘likni kamaytiradi. Gigiyena qoidasiga binoan sinfning devori och sariq yoki och pushti, ship oq, deraza va eshik oq yoki havorang, parta (stol) larning ustki qismi och yashil, yon tomoni va o‘tirg‘ichlari oq rangli bo‘yoqlar bilan bo‘yalishi lozim.
Derazaga o‘rnatilgan tuvaklardagi gullar yorug‘likni to‘sib, uni 20-30 foizgacha kamaytiradi. Shuning uchun tuvakdagi gullar sinf burchaklariga va derazadan qarshi tomonga maxsus stolchalarga o‘rnatilgani ma’qul. Sinf derazalariga tutiladigan pardalar ham yorug‘likni to‘sadi. Estetik ko‘rinish maqsadida tutilgan och sariq yoki och pushti rangli uzun pardalar derazaning ikki chetiga surib qo‘yilishi kerak. Faqat yozning issiq kunlari quyosh nurini to‘sish uchun parda derazaning quyosh tushayotgan tomoniga surib qo‘yiladi. Derazadan quyosh o‘tgach, parda ya’na chetga suriladi.
Ba’zi maktablarda dars paytida o‘quvchilarning e’tibori bo‘linmasin degan maqsadda, deraza oynalarining pastki qismiga bo‘yoq surtib qo‘yishadi. Bunday qilish mutlaqo mumkin emas. Chunki, birinchidan bo‘yoq surtilgan oyna yorug‘likni kam o‘tkazadi; ikkinchidan esa, dars paytida o‘quv-yozuv mashg‘ulotlari o‘quvchilar ko‘zini charchatadi, ko‘zning ichidagi bosimi oshadi, shuning uchun har 10-15 minutda o‘quvchi e’tiborini o‘qituvchiga qaratgani holda, u deraza oynalaridan uzoqqa qarab, ko‘zini dam oldirishi kerak. Bunda ko‘z qorachig‘i torayib, ko‘z ichidagi bosim pasayadi va ko‘zi dam oladi. Shu sababdan derazaga qaragan o‘quvchiga, o‘qituvchi tanbeh bermasligi va aksincha, o‘quvchilarni shunga odatlanishi lozim.
Sinfning sun’iy yorug‘lantirilishi elektr chiroqlari yordamida bo‘ladi. Oddiy, ya’ni spirallik chiroqlar qo‘llanilganida sinf pol sathining 1m² sathiga 18 Vt elektr quvvati to‘g‘ri kelishi kerak. Demak, sinfning pol sathi 50 m² bo‘lgani uchun, uning yoritilishiga 900 vt elektr quvvati talab etiladi. Buning uchun har biri 100 vt lik 9 ta elektr lampalar 2 qatorga 4 tadan ilinadi, bittasi doska ustiga ilinadi.
Lyuminessent lampalar qo‘llanadigan bo‘lsa, elektr quvvati 2 marta ko‘p talab qilinadi, ya’ni 1mІ pol sathiga 36 vt, jami 1800 vt quvvatga ega bo‘lgan lyuminessent lampalar sinf shipiga 2 qator qilib o‘rnatiladi.Sinf doskasini yoritish uchun maxsus oyna o‘rnatilgan LPO-13 tipidagi lyuminessent lampa qo‘llanadi.
O`quv stol-stul va partalarga gigiyenik talab. O‘quv stol va stul (parta)lari quyidagi 3 ta gigiyenik talabga javob berishi zarur:
1.O‘quvchining bo‘yiga mos bo‘lsin.
2.O‘quvchining o‘quv-yozuv mashg‘ulotlarini bajarishi uchun qulay bo‘lsin.
3.O‘quvchi organizmining normal o‘sishi va rivojlanishiga zarar yetkazmasin.
Stol va stullarning kerakli guruhini aniqlash qulay bo‘lishi uchun, ularga rangli bo‘yoqlar bilan belgi qo‘yiladi (markirovka qilinadi).Buning uchun stolning ikkala yon tomoniga va o‘tirg‘ichning pastki yuzasiga 2 sm uzunlikda va kenglikda A guruh stol va stullariga sariq, B guruhga-qizil, V guruhga-havorang, G guruhga- yashil, D guruhga – oq rangli belgi qo‘yiladi.
 O‘quv stol-stullarining guruhlari.

Stol-stul guruhlari	O‘quvchining bo‘yi (sm)	Stolning balandligi (sm)	Stulning balandligi (sm)	Rangli belgilari (markirovka)
А	130-sm gacha	54 sm	32 sm	Sariq
Б	131-145 sm	60 sm	36 sm	Qizil
В	146-160 sm	66 sm	40 sm	Havorang
Г	161-175 sm	72 sm	44 sm	Yashil
Д	176 va undan baland	78 sm	48 sm	Oq

Agar maktabdagi o‘quv stol-stullari va partalarining guruhlari belgilanmagan, ya’ni markirovka qilinmagan bo‘lsa, jadvalda ko‘rsatilgan raqamlar bo‘yicha ularning balandligini santimetr lenta yordamida o‘lchab, rangli belgilar qo‘yish (markirovka qilish) lozim.