Yuridik faktlar xilma-xildir, ular mohiyatan bir necha turlarga bo‘linadi

Bizning fikrimizcha, yuridik faktlar hayotda huquqdan alohida, mustaqil 
bo‘lib, davlat xohish-irodasi tufayligina huquqiy ma’noga, ahamiyatga ega bo‘ladi. 
Normalar faqatgina huquqiy munosabatlar vujudga kelishining shartlarini, holatlarini 
va chegaralarini belgilab beradi. Huquqiy munosabatlarning mavjudligi yuridik faktlar, 
deb ataluvchi muayyan hayotiy hodisalar bilan bog‘liq. Yuridik faktlar huquqiy 
munosabatlarni asoslab, aniq belgilanishini nazorat qiluvchi harakterga ega bo‘lib, 
jamiyatda qonuniylikni mustahkamlash, qonun ustuvorligini qaror toptirish uchun 
samarali xizmat qiladi. 
Ushbu kazusni yanada batafsil yoritishda qonunchiligimizdan yuridik 
faktlarning oddiy va murakkab turlariga misollar keltiramiz. 
Oddiy yuridik faktga misol keltiradigan bo‘lsak, O‘zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasining 42-moddasida, Har kimga ilmiy va texnikaviy ijod erkinligi, 
madaniyat yutuqlaridan foydalanish huquqi kafolatlanadi. 
Davlat jamiyatning madaniy, ilmiy va texnikaviy rivojlanishiga g‘amxo‘rlik 
qiladi. 
Ya’ni, har bir inson o‘zini nomidan kashfiyotlar, ihtirolar va ilmiy ijodiy ishlar 
ustida shug‘ullanishi va yutuqlarga erishishini davlat kafolatlab bergan.
Murakkab yuridik faktga esa, Fuqarolik kodeksining 22- moddasi va 28-
moddalarini solishtirgan holatda misol keltiramiz. Ya’ni 22- moddada: “Fuqaroning 
4
H. B. Boboyev, X.T.Odilqoriyev.: "Iqtisodiyot va huquq dunyosi" nashriyot uyi, 2000. – 196-bet.

---

o‘z harakatlari bilan fuqarolik huquqlariga ega bo‘lish va ularni amalga oshirish, o‘zi 
uchun fuqarolik burchlarini vujudga keltirish va ularni bajarish layoqati (muomala 
layoqati) u voyaga yetgach, ya’ni o‘n sakkiz yoshga to‘lgach to‘la hajmda vujudga 
keladi” deyilgan. 
Lekin, 28-moddada: “O‘n olti yoshga to‘lgan voyaga yetmagan shaxs mehnat 
shartnomasi bo‘yicha ishlayotgan bo‘lsa yoki ota-onasi, farzandlikka oluvchilari yoxud 
homiysining roziligiga binoan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanayotgan bo‘lsa, u 
to‘la muomalaga layoqatli deb e’lon qilinishi mumkin”. Ushbu normada ko‘rinib 
turibdiki, qonunchilikda muomala layoqati rasman 18 yosh etib belgilanganiga 
qaramay, voyaga yetmagan shaxsni to‘la muomalaga layoqatli deb e’lon qilish 
(emansipatsiya) 16 yosh etib belgilangan. 
Xulosa o‘rnida takidlab o‘tamiz, yuridik fakt – qonun, huquqiy normalar 
huquqiy oqibatlar kelib chiqishini bog‘laydigan va huquqiy normalar huquqiy 
munosabatlarning paydo bo‘lishi, o‘zgarishi yoki bekor qilinishi bilan bog‘liq bo‘lgan 
muayyan hayotiy vaziyat deb tushunishimiz mumkin. Binobarin, insoniy his-
tuyg‘ularni, mulohazalarni yuridik fakt sifatida tan olish mumkin emas. Bundan 
tashqari, yuridik faktni ifodalovchi holat muayyan hodisalar yoki ularning yo‘qligi 
bilan bog‘liq. Nihoyat, faqat tezislarda ko‘rsatilgan huquqiy normalarda nazarda 
tutilgan holatlar yuridik faktlar qatoriga kiritilishi mumkin. 
Har qanday yuridik fakt, agar u maxsus qayd etilgan, rasmiylashtirilgan, 
tasdiqlangan bo‘lsa, haqiqiy kuchga ega bo‘ladi. Bunday holda, haqiqat oqibatlarga 
olib kelishi kerak. 

---

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati:
1) Odilqoriyev X.T. Davlat va huquq nazariyasi. T.:Adolat, 2018.
– 528 b 
2) Islomov Z.M. Davlat va huquq nazariyasi. Darslik. - T.: Adolat, 
2007.
–917 b.
3) Saydullayev Sh.A. Davlat va huquq nazariyasi. – T.: TDYU, 2021. 
- 248 b. 
4) Boboyev H.B, Odilqoriyev X.T.: “Iqtisodiyot va huquq dunyosi”
nashriyot uyi, 2000. - 528 b.
5) 
www.lex.uz
 
  
6)
www.google.com