Yuridik faktlar xilma-xildir, ular mohiyatan bir necha turlarga bo‘linadi

Bizning fikrimizcha, yuridik faktlar huquqiy munosabatlar o‘rnatishning 
muhim vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Ular, odatda, huquqiy munosabat subyektlarining 
manfaatlariga mos keladi. Masalan; O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 40-
moddasida Har bir inson malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega.
Demak, bu yuridik faktdir. Chunki, har bir inson bu huquqdan foydalanishi 
kafolatlangan, ham erkinlik, ham majburiyat sifatida. Erkinlik sifatida foydalanishi bu 
sog‘lom holatida ham, kasal bo‘lgan holatida ham tibbiy ko‘rikdan o‘z hohishiga ko‘ra 
ihtiyoriy foydalanadi. Majburiyat sifatida esa, nikohdan o‘tayotganda majburiy tibbiy 
ko‘rikdan o‘tadi. Nikohni FHDYo (ZAGS) idoralarida ro‘yxatdan o‘tkazish fakti – 
yuridik faktdir, chunki bu holat Fuqarolik kodeksi va Oila kodeksida 
mustahkamlangan.
Huquqshunos olim Z. Islomovning fikricha, “Harakatsizlik – bu 
insonlarningtashqi ifodaga ega bo‘lmagan passiv yurish-turishidir. Harakatsizlik 
huquqqa mos va huquqqa xilof ko‘rinishda bo‘ladi. 
1
Odilqoriyev X.T. Davlat va huquq nazariyasi. T.:Adolat, 2018. – 195-196-betlar.

---

 Yuridik faktlar keltirib chiqaradigan oqibatiga ko‘ra huquqni yaratuvchi,
huquqni o‘zgartiruvchi va huquqni bekor qiluvchi turlarga ajratiladi. 
Huquqni yaratuvchi faktlar huquqiy munosabatlarni keltirib chiqaradi.
Bularga mehnat shartnomasining tuzilishi, nikoh qurish va boshqalar misol bo‘lishi 
mumkin.
Huquqni o‘zgartiruvchi faktlar huquqiy munosabatlarni o‘zgartiradi. 
Masalan, boshqa ishga o‘tish tomonlar o‘rtasidagi mehnat-huquqiy munosabatlari
mazmunini o‘zgartiradi, lekin bunda huquqiy munosabatlar saqlanib qoladi. 
Huquqni bekor qiluvchi faktlar huquqiy munosabatlar to‘xtatilishini taqozo 
etadi. Shaxs sub’ektiv huquqini amalga oshirsa yoki majburiyat bajarilsa, huquqiy 
munosabatlar barham topadi. Lekin huquqiy munosabatlarnafaqat huquq amalga
oshirilganda yoki majburiyat bajarilganda to‘xtashi, balki shaxsning o‘limi yoki 
ashyoning nobud bo‘lishi natijasida ham to‘xtashi mumkin. Bitta fakt bir nechta 
yuridik oqibat keltirib chiqarishi mumkin.
Xususan, fuqaroning o‘limi meros bo‘yicha huquqiy munosabatlarning kelib 
chiqishiga, mehnat-huquqiy munosabatlarining to‘xtatilishiga va turar-joy ijarasi
bilan bog‘liq huquqiy munosabatlarning o‘zgarishiga olib kelishi mumkin”
2
.