Yusupova sh. K
Qandli diabet 2-turi patogenezi va etiologiyasi
Download 1.16 Mb. Pdf ko'rish
|
Qandli diabet. Oquv qollanma. Yusupova Sh.Q. 6a84126393d9c873b8540a8259056f85
- Bu sahifa navigatsiya:
- Qandli diabet 2-turi etiologiyasi
- Qandli diabet 2-turi patogenezi
|
Qandli diabet 2-turi patogenezi va etiologiyasi. QD 2-turi insulin sekretsiyasi
yetishmasligi va / yoki boshqa metabolik o’zgarishlar bilan kompleksda surunkali giperglikemiyaning sekin asta rivojlanishi bilan insulin rezistenligiga sabab bo’luvchi uglevod almashinuvining geterogen buzilishi guruhi sanaladi. 46 Qandli diabet 2-turi etiologiyasi: irsiy, orttirilgan va tashqi omillar yig’indisi hisoblanadi. Molekulyar genetika yutuqlari tufayli QD 2-turi rivojlanishiga bog’liq 100 dan ortiq gen aniqlangan. Identifikatsiyalangan genlar β –hujayra faoliyatining buzilishi, insulin rezistenlik, inkretin javobning kamayishi bilan birlashgan. Biroq ko’pgina o’rnatilgan genetik buzilishlar realizatsiyasi mexanizmlari hali to’liq aniqlanmagan. Irsiy moyillik monozigot egizak juftliklarda QD 2-turining yuqori konkordantlikni tasdiqlaydi va fon hisoblanadi, unda ichki hamda tashqi omillar (noto’g’ri ovqatlanish, alimentar semizlik, gipodinamiya va yosh) QD aniq klinik rivojlanishida hal qiluvchi narsani amalga oshiradi. Qandli diabet 2-turi patogenezi murakkab jarayon bo’lib, inkretin (insulin sekretsiyasining endogen fiziologik stimulyatorlari) ishlab chiqarishning kamayishi, jigarda glyukoza mahsulotining oshishi, mushaklarda glyukozaning zabt etilishining kamayishi, lipoliz jarayoni aktivatsiyasi, β –hujayra vaznining kamayishi, glyukagon sekretseyasining kuchayishi va insulin sekretsiyasining kamayishi bilan ajratilgan apparat disfunktsiyasi bilan xarakterlanadi. QD 2-turi patogenezining ikkita yetakchi komponentlari – insulin rezistenlik va β –hujayra disfunktsiyalari o’zaro munosabati turli bemorlarda bir xil emas. Insulin rezistenligi – bu insulin qobiliyatining pasayishi insulinga bog’liq to’qimalarda (mushak, yog’, jigar) qonda uning normal kontsentartsiyasida biologik samara ko’rsatadi. Insulin rezistentligi mexanizmlari orasida insulinga retseptorlar patologiyasi (insulinga retseptorlar miqdorining kamayishi, ular tuzilishining o’zgarishi), shuningdek, insulinning retseptorlar bilan bog’liqligidan keyin signal berishdagi nuqsonlar - hujayra ichida glyukoza transportida ishtirok etuvchi yoki insulin signalini yetkazib beruvchi oqsil tuzilishi va ferment tizimi aktivatsiyasining yetishmasligi ko’rinishida postretseptor nuqsonlarajratiladi. Demak, skelet muskullari, miokard va yog’ to’qimalarida lokalizatsiya qilingan GLUT-4 glyukoza transporterisining samarasiz aktivatsiyasi insulin rezistentligi bilan kuzatiladi. Vanihoyat, hozirgi vaq tda α shish nekrozi omili, shuningdek, yog’ va muskul to’qimalari darajasida bu omil insulinga nisbatan sezuvchanligining kamaytirishi mexanizmlariga qiziqish uyg’ondi. 47 Insulin ta’siriga muskul to’qimalari sezuvchanligining pasayishi natijasida miotsitlarda glyukozadan foydalanishi va kelishini kamaytiradi. Jigar to’qimalari insulin rezistentligi glyukoneogenez, glikogenoliz aktivatsiyasi va glikogen sintezining pasayishida namoyon bo’ladi. Yog’ to’qimalari insulin rezistentligi erkin yog’ kislotalari hosil bo’lishining kuchayishi – jigarda aterogen lipoproteinlar sintezi manbasi bilan insulinning antilipolitik samarasining pasayishi bilan ifodalanadi. Insulinga to’qimalar sezuvchanligi kamayishining genetik jihatdan oshishiga sabab bo’lgan va insulin rezistentligi rivojlanish omili vistseral yog’ning ortiqligi hisoblanadi, natijada organizmda qon tarkibida erkin yog’ kislotalari miqdori oshadi, sezilarli darajadagi ortiqchalik gepototsit bilan insulinning normadagi bog’lanish jarayoniga to’sqinlik qiladi, uning jigar glyukoza mahsulotiga ingibirlovchi ta’siri pasayadi va muskullarda glyukozadan foydalanish yomonlashadi. Undan tashqari, yog’ to’qimasi insulin rezistentligi (alg’fa shish nekrozi omili va boshqalar) rivojlanishida bevosita ishtirok etuvchi turli omillarni chiqaradi. Insulin rezistentligi QD 2-turi klinik manifestatsiyasidan uzoq ilgarilab ketadi va giperinsulinemiyani davomiy kompensatsiyalashi mumkin. β – hujayra sekretor faoliyatining buzilishi QD 2-turi patogenezida majburiy zveno hisoblanadi va ko’pincha insulin rezistentligini yengib chiqish uchun insulinning adekvat sekretsiyasi vadavomiy funktsioanl kuchlanishga β – hujayra qobiliyatining boshlang’ich pasayishiga sabab bo’ladi. Insulin sekretsiyasining kamayishi ayrim boshqa omillar fenotipi xususiyatlariga yordam beruvchi glyukozotoksiklik (β – hujayra sekretor faoliyatiga davomiy giperglikemiyaning salbiy ta’siri), lipotoksiklik (qonda erkin yog’ to’qimalari miqdorining ortiqligining insulin sekretsiyasiga salbiy ta’s iri),β – hujayra vazni kamayishi sabab bo’ladi. QD 2-turi bemorlarida bazal sekretsiya singari insulin sekretsiyasining qo’zg’algan glyukozasi o’zgarishi o’rnatilgan. Bazal sekretsiyaning o’zgarishi turg’un giperglikemiya rivojlanishigacha uzoq vaqtda aniqlanadi. U uning yurak urishi xarakterini o’zgarishi ko’rinishida namoyon bo’ladi: amplituda va davriy ostsillyatsiya kamayadi. Keyinchalik insulin sekretsiyasining qo’zg’algan glyukoza kinetikasi 48 o’zgaradi. Dastlab kuchsizlanadi, keyin esa ovqat istehmol qilgandan keyin bevosita jigar glyukoza mahsuloti va glyukagon sekretsiyasi ezilishida glyukoza metabolizmiga insulinga bog’liq to’qimalar tayyorlashda muhim fiziologik rol o’ynovchi glyukoza qo’zg’atuvchi sekretsiyasining tezkor erta fazasi yo’qoladi. Bunda erta postprandial davrda glikemiyaning nofiziologik oshishi sekretsiyaning o’ta uzun fazasi, ikkinchi fazada insulin ajralishining o’ziga xos bo’lmagan kuchayishi kuzatiladi. Erta postprandial giperglikemiyaning hatto qisqa ko’rinishlari ham uzoq vaqt mobaynida takrorlanib, glyukozotoksik ta’sir ko’rsatadi, insulin sekretsiyasining stimullovchi glyukoza ikkinchi fazasida buzilishga sabab bo’ladi. Patologik jarayon rivojlanishida insulin sekretsiyasi namoyishkorona kamayadi, insulinning plazma darajasi nisbiydan to o’zgarmas tanqislikkacha o’zgaradi, giperglikemiya ko’rinishlari esa yanada davomiy bo’lib qoladi va kunning ko’p qismini tashkil qiladi. Nisbiy va o’zgarmas insulin yetishmovchiligida buzilishlar patolgenezi. Insulin tanqisligi oqibati giperglikemiya rivojlanishi bilan hujayrada glyukoza transporti buzilishi hisoblanadi. Glikemiya darajasida oshib boruvchi buyrak porogida glyukoza kechikadi (9,0 mmolg’/l), osmotik diurez natijasida poliuriya yuzaga keladi. Nisbiy insulin yetishmovchiligi uchun asosan giperglikemiya sindromi shakllanishi, ayni vaqtda o’zgarmas insulin tanqisligida elektrolit buzilishi sindromi va ketoatsidoz sindromi singari namoyon bo’luvchi metabolizmning chuqurroq buzilishi rivojlanadi. O’zgarmas insulin yetishmovchiligi sharoitida ketoatsidoz va ketoatsidotik koma o’z vaqtida davolanmasa, energetik tanqislikni bartaraf qilish uchun energiyaning zahira manbalarini (yog’lar, oqsil va glikogen) jalb qilishga qaratilgan ketabolik jarayonlarning kompensator aktivatsiyasi bo’lib o’tadi, oriqlash, qonda glyukoza kontsentratsiyasining to’planishi noesterifitsirlangan yog’ kislotasi, azot qoldig’i, keton tana hosil bo’lishi bilan (atsetouksus va β-oksimaslya yog’) yog’ kislotasining β- oksidlanishi kuchayishi va ketoz rivojlanishi kuzatiladi. O’zgarmas insulin yetishmovchiligida elektrolit buzilishlar hujayradan kaliyning chiqishi va uning tuz, ketokislota tuzilishida siydik bilan chiqib ketishi, shuningdek, poliuriyada rivojlanuvchi gipovolemiya oqibatida alg’dosteron sekretsiyasi kuchayishiga sabab bo’ladi. Bu natriy kechikishiga va buyrakka kaliy quyilishining |
