Z. A. Sulaymonova, D. A. Hazratova, S. A. Karomatov

§ 14. ELEKTROKINETIK POTENTSIAL HAM OG’AN TA'SIR ETUvCHI OMILLAR
Tayansh sóz hám sóz dizbegiler: Mitsellyar teoriya hám intermitsellyar suyıqlıq túsinigi, elektrokapillyar hádiyseler, Lippman teńlemesi.
Qos elektr qabattıń dúzilisi haqqındaǵı 1924 jılda Shtern usınıs etken teoriyada Gel'mgol'ts-Perren hám Gui-Chepmen teoriyaleri birlestiriledi. Ol tómendegi boljawiyalarni ilgeri suradi: birinshiden, hár qanday ion ayriqsha anıq ólshemge iye; ekinshiden, ionlar van-der-vaals kúshleri tásirinde ayriqsha túrde - qattı faza sırtına adsorbilana aladı. Lekin qarsı ionlar qattı faza sırtına ion radiusınan úlkenlew aralıqqa shekem jaqınlasha almaydı, sebebi van- der-vaal's kúshleri elektrik tábiyaatqa iye bolmaǵanınan olardıń tásiri aralıq úlkenlesiwi menen demde susayib ketedi; bul kúshler sırtından shama menen 0, 1-0, 3 nm uzaq aralıqlarǵa shekemgine óz tásirin kórsete aladı. Shtern pikirine muwapıq, qarsı ionlardıń tek bir bólegi qattı faza qasında 1-2 molekula radiusına teń aralıqta Gel'mgol'ts qabatın payda etedi.
S ırtındaǵı ionlar zaryadın putkinley kompensatsiyalaw ushın zárúr bolǵan qarsı ionlardıń qalǵan bólegi bolsa diffuzion qabatda jaylasadı (17-súwret). Sonday etip qos elektr qabattıń dúzilisi qattı faza sırtında zaryaddıń payda bolıw mexanizmine emes, bálki zaryadlardıń sırtında jaylasıwına baylanıslı eken. Suwretde - φ0 qattı faza betindegi barlıq ionlar potencialı, φδ – Gel'gol'ts qabatı ishinde φ0 dıń tómenlewi, (φ0- φδ) bolsa φ0 dıń diffuz qabatda tómenlewi:
82

Shtern teoriyası kolloid bólekshelerdiń qayta zaryadlanıw hádiysesin túsintira aldı, sebebi Shtern pikrine qaraǵanda, qos elektr qabattıń dúzilisine qarsı ionlar tábiyaatı úlken tásir kórsetedi. Eger eritpege elektrolit qosılsa, diffuz qabat qısqarib qarsı ionlar adsorbsiya qabatqa kóbirek jıynala baslaydı, bunıń nátiyjesinde qos elektr qabat Gel'mgol'ts hám Perren sxemasına jaqın dúzılıwǵa iye bolıp qaladı, bunda (dzeta-potencial ) ξ - potencial ma`nisiazayadı. Eger eritpe suyultirilsa, diffuz qabat, kerisinshe úlkenlesedi hám ξ -potencial kópayadi.
Qos elektr qabat dúzilisine qarsı ionlardıń xilma qıylı valentlikka iye ekenligi de úlken tásir kórsetedi, sebebi Shtern pikrine qaraǵanda diffuz qabattıń qalıńlıǵı hám adsorbsiya qabat daǵı ionlar sanı olardıń valentligiga baylanıslı. Qarsı iondıń valentligi qansha úlken bolsa, diffuz qabat sonsha juqa hám ξ - potencial oǵada kishi mániske iye boladı.
Elektr - kinetik potencial kolloid bólekshediń sırtı úlken bolǵanı
ushın ionlar olarǵa ańsat jabıwadı, yaǵnıy adsorbilanadi. Bul ionlar kolloid eritpelerdiń turaqlılıǵınǵa tásir etedi. Kolloid eritpe ishindegi barlıq bóleksheler oń hám teris zaryadqa iye bolıp, olar bir- birinen qochadi, bul bolsa kolloid eritpeni turaqlı bolıwına alıp keledi. Suyıqlıq qattı bólekshege salıstırǵanda (yamasa bólekshe suyıqlıqqa salıstırǵanda ) háreket etkende qos elektr qabattıń adsorbsion hám diffuz ion qabatları shegarasında payda bolatuǵın potencial elektr –kinetik potencial dep ataladı hám ξ -menen belgilenedi.
Termodinamik potencialdıń úlkenligi sırtqa adsorbilangan barlıq anionlar menen suyıqlıqtıń adsorbsion hám diffuzion qabatlarındaǵı solncha kationlar arasındaǵı ulıwma potenciallar ayırmasın kórsetedi. Elektrokinetik potencialdıń úlkenligi bolsa sırtqa adsorbilangan anionlar sanınan adsorbsion qabat quramındaǵı kationlar sanın alıp taslaǵanda qalatuǵın kationlar sanı menen
83
Bettiń anionlari arasındaǵı potenciallar ayırmasın kórsetedi. Sonday eken elektrokinetik potencial termodinamik potencialdıń tek málim bólegin quraydı. Eritpede ionlar koncentraciyası kamaysa, olar qattı bólekshe sırtınan uzaqlasqanı sebepli qos elektr qabattıń qalıńlıǵı artadı, bunda qarsı ionlardıń bir bólegi adsorbsion qabattan diffuzion qabatqa ótedi hám ξ potencial artadı. Eger diffuzion qabat daǵı ionlardıń hámmesi adsorbsion qabatqa o'tsa, ol jaǵdayda qos elektr qabat qalıńlıǵı adsorbsion qabat qalıńlıǵına teń bolıp qaladı hám ξ - potencial nolge teń bolıp, termodinamik potencial bolsa ózgermeydi.