Z. A. Sulaymonova, D. A. Hazratova, S. A. Karomatov

Almasınıw adsorbsiyasi. Qattı denege birinshi náwbette sol deneniń kristallik torı quramında bolǵan ionlar adsorbilanadi. Mısalı : Al (OH) 3 ke birinshi bolıp Al3+ yamasa OHionlar adsorbilanadi. Geyde adsorbent óz quramındaǵı ionlardan birin elektrolit ionlarına almastıradı. Buǵan almastırıw adsorbsiyasi dep ataladı. Almastırıw adsorbsiyasini mısalı, elektrolit eritpe adsorbsiyas nátiyjesinde bentonit betindegi N+ionları K+ hám Na+ hám de taǵı basqa ionlarǵa almasinadi. Nátiyjede bentonitning disperslik dárejesi ózgeredi. Eger quramında bir neshe element qospası bolǵan eritpe qalıń adsorbent ústininen (mısalı, adsorbent toldırılǵan ústinnen) ótkerilse qospa daǵı xar qaysı element adsorbentning málim bólimlerine adsorbilanadi. Nátiyjede adsorbent qabatında bir zona payda boladı. bul hádiyseni orıs botanigi T. Svet 1903 jılda tapqan hám reńli element xlorofilni adsorbent ústininen ótkerilgende túrli reńli zonalar payda bolǵan hám qospanıń komponentleri bir-birinen ajıratılǵan. Bul usıl xromatografik adsorbsion usıl dep ataladı. Ion almaslaw xromatografiyasida ion almaslaw procesi permutit v seolit delingen anorganik adsorbentlar járdeminde ámelge asıriladı. Permutit Na2[Al2 Si3 O10]∙5 H2 O quramlı alyumosilikat bolıp, ol kaolin, ortoklaz hám soda qospasın qızdırıp suyıqlantırıw nátiyjesinde alınadı. Permutit eritpege tusse, onıń Na ionları Ca, Mg, Fe sıyaqlı ionlar menen almasinadi. Suwni texnikada permutit arqalı tazalasadı.

§ 13. KOLLOID SISTEMALARDIN ELEKTR QASIYETLERI
Tayansh sóz hám sóz dizbegiler: Qos elektr qabat haqqında túsinik, qos elektr qabat dúzilisi haqqındaǵı teoriyaler, elektrokinetik hádiyseler, elektroforez hám elektroosmos.

77
Elektrokinetik hádiyseler. Olarǵa elektroforez, elektroosmos, Dorneffekti hám aǵıp shıǵıw potencialları kiredi.

Elektroforez - kolloid bólekshelerdiń sırtqı elektr maydan tásirinde háreket qılıw hádiysesi bolıp tabıladı (1808 jılda prof. Reyss tárepinen jańalıq ashılǵan ).
Elektroosmos - suyıqlıqtıń elektr maydanında gewek dene arqalı elektrodlar tárep háreket etiwi elektroosmos dep ataladı. Bul eki hádiyse tiykarında qattı hám suyıq fazalardıń túrli zaryadqa iye ekenligi jatadı. Dorn effekti (shógiw potencialı ) - bul hádiyse elektroforezga qarama -qarsı hádiyse bolıp ol 1878 jılda Dorn tárepinen jańalıq ashılǵan. Salmaqlıq kúshi tásiri astında qattı faza kolloid eritpeden cho'kkanida qattı faza menen suyıqlıq shegarasında elektr potencial payda bolıwı shógiw potencialı dep ataladı.