Z. A. Sulaymonova, D. A. Hazratova, S. A. Karomatov

2-keste
Hár qaysı element óziniń shet múyeshi ma`nisine iye

Bul qatarda kvarstan parafinga ótken tárepke suw menen ho'llanilish intensivligi azaya baradı. Bul erda da tańlap tásir etiw baqlanadı : hár qaysı suyıqlıq qutblanganligi tárepten ózine jaqın qattı dene sırtın ho'llaydi.
Kogeziya hám adgeziyaning muǵdarlıq xarakteristikası
Áyne faza daǵı element bóleksheleri (atom hám molekula ) arasındaǵı óz-ara tartısıw kúshleriniń kórinetuǵın bolıwı kogeziya dep ataladı. Kogeziya elementtıń úzilisine bolǵan qarsılıǵın, ishki basımı hám taǵı basqa ózgesheliklerin xarakterleydi. Kogeziyani jeńiw ushın sarplanatuǵın energiya element kese kesimi júziniń 1 sm2 ge tog'ri keletuǵın jumıs muǵdarı menen ańlatıladı. Eger kesim júzi 1 sm2 bolǵan dene uzilsa, 2 sm2 jańa sirt ónim boladı. Usınıń sebepinen kogeziyani jeńiw ushın orınlanǵan jumıs:

Formula menen ańlatıladı (bul erda σ sınalatuǵın deneniń hawa menen shegarasında sirt keriliwshenligi ). Eger element puw jaǵdayǵa o'tsa, bul halda element ishindegi molekulyar baylanısıwlar uziladi hám úzilis energiyası áyne elementtıń bug'ga aylanıw entalpiyasiga teń boladı :
60
Bul erda ∆Gbug'-zattıń bug'ga aylanıw izobar potensialı, ∆Sbug' - elementtıń bug'ga aylanıw entropiyası, T -absolyut temperatura. Qattı denelerdiń bug'ga aylanıw energiyası áyne element kristallik pánjere energiyasına teń boladı.
R, T ózgermeytuǵın sharayatta teń salmaqlılıq qarar tapqannan keyin ∆G =0 boladı ; sonlıqtan :

Sonday eken, elementtıń bug'ga aylanıw entalpiyasi qanshellilik úlken bolsa, onıń entropiyası da sonshalıq úlken boladı.
Eger
Ekenligin názerge alsaq, suyıqlıqtıń puwlanıw entalpiyasi qansha úlken bolsa, onıń áyne temperatura daǵı puw basımı sonsha kishi boladı, degen juwmaqqa kelamiz. Suyıqlıqlardıń qaynaw temperaturasında r=1 atm bolǵanı ushın (20 ) hám (21) teńlemeler tiykarında

Teńlemeni alamız (bunda ∆Hbug' suyıqlıqtıń bug'ga aylanıw entalpiyasi, ∆Tqayn - onıń absolyut qaynaw temperaturası ; ∆S0 bug'ga aylanıw waqtında entropiya ózgeriwi). Truton qaǵıydasına muwapıq ∆S0 =87, 86 kJ/mol (21kkal/mol) (22) teńlemeden kóremizki, kogeziyani suyıqlıqtıń qaynaw temperaturası hám bug'ga aylanıw ıssılıqları bahaları menen xarakterlew múmkin.
Endi adgeziyani qaray shıǵamız. Túrli fazalardaǵı elementlar bóleksheleri arasında óz-ara tásir kúshleriniń kórinetuǵın bolıwı adgeziya dep ataladı. Bir elementtıń sırtı basqa element sırtına tekkanda hám bir-birine tartılganida adgeziya hádiysesi júz boladı. Sonday eken, adgeziyada orınlanǵan jumıstı fazalararo sirt qabattı bir-birinen ajıratıw ushın zárúrli energiya dep qaraw múmkin. Bul halda 2 faza ámeldegi bolǵanı ushın fazalararo jańa sirt payda boladı.
61
Nátiyjede sistemanıń dáslepki erkin energiyası adgeziyada orınlanǵan jumıs ma`nisi shekem azayadı. Soǵan kóre Dyupre adgeziyada orınlanǵan jumıs ushın tómendegi teńlemeni usınıs etdi:

Bul erda: Aa - adgeziyada orınlanǵan jumıs; σ2, 1 - birinshi faza menen hawa shegarası daǵı sirt keriliw ; σ3, 1 - ekinshi faza menen hawa arasındaǵı sirt keriliw, σ2, 3 - birinshi hám ekinshi fazalararo sirt keriliw. Dyupre teńlemesi energiya saqlanıw nızamınıń adgeziya ushın qollanıw etiliwin ańlatadı. Teńlemeden kórinip turıptı, olda, dáslepki komponentlerdiń sirt keriliwları qansha úlken hám fazalararo sirt keriliw qansha kishi bolsa, adgeziya atqarılatuǵın jumıs sonshalıq úlken mániske iye boladı Suyıqlıqlar bir-birine sheksiz erigen sharayatta fazalararo sirt keriliw nolge teń bolıp qaladı. Sonlıqtan, eki elementtıń bir-birine eriw shárti:
Ekenligin kóremiz. Kogeziya entalpiyasi 2 σ ga teńligin názerge alıp:

Ni alamız. Bul erda A/ k -birinshi elementtıń kogeziya entalpiyasi, A” k -ekinshi elementtıń kogeziya entalpiyasi. Eger (17) (18) hám (23) teńlemelerinen paydalansak, adgeziya orınlanǵan jumıs ushın tómendegi teńleme kelip shıǵadı : Bul teńlemede Aa ni suyıqlıqtıń sirt keriliwshenligi σ2, 1 hám ho'llanish múyeshiniń kosinusidan esaplab shıǵarıw múmkin. Adgeziya qansha kúshli kórinetuǵın bolsa, cosθ sonsha úlken mániske iye boladı. (25) teńlemeden kóremizki, óz-ara teń salmaqlılıqta turǵan eki faza bir-birinde erip ketiwi ushın adgeziyada atqarılatuǵın jumıstıń ma`nisi áyne fazalar kogeziya entalpiyalari yiindising yarımına teń yamasa odan úlken bolıwı kerek. Adgeziya hádiysesi fazalararo sirt keriliwdıń óz-ózinshe azayıwı nátiyjesinde kelip shıǵadı. Sonlıqtan, adgeziya termodinamik tárepten óz-ózinshe
62
Júz bóle alatuǵın processler turine kiredi. Adgezion óz-ara tásirdiń úlkenligi van-der-vaals kúshleri mánislerinen tartıp, tap sap ximiyalıq baylanısıw energiyalerine shekem bolıwı múmkin.