Z. A. Sulaymonova, D. A. Hazratova, S. A. Karomatov

Sirt qabattıń ulıwma xarakteristikası
Suyıq hám qattı denelerden ibarat sistemalardagina fazalararo betler ámeldegi bóle aladı.
Suyıq hám qattı gomogen fazalardıń ishki dúzilisi ózgeriwi menen sirt qabat forması hám ózgeshelikleri ózgeredi. Suyıqlıq molekulaları mudami háreketde bolǵanlıǵı sebepli ol jaǵdayda puw basımı payda bolıp, sırtında puwlanıw, kondensatlanish sıyaqlı hádiyseler to'xtovsiz júz bolıp turadı, sonlıqtan suyıqlıq sırtı mudami jańalanıp turadı.
Molekulalararo kúshler ámeldegi bolǵanı ushın suyıqlıq málim qalıńlıqtaǵı sirt payda etip turadı. Suyıqlıq sirt qabattıń ishki shegarası sırtınan baslap suyıqlıqtıń kólemindegi dúzilisi baslanatuǵın uraka shekem dawam etedi. Sirt qabatınıń qalıńlıǵı bir neshe molekula diametri úlkenligine teń. Qattı dene sırtı daslep qanday formada bolsa, uzaq waqıt sol formada qaladı. Suyıqlıq - suyıqlıq (2 suyıqlıq ) arasındaǵı sirt qabat 2 bólekten ibarat : onıń bir bólegi 1 - suyıqlıqta, ekinshisi bolsa 2 - suyıqlıqta boladı.
54
Suyıqlıqtıń sirt keriliwshenligi hám tolıq sirt energiya
Suyıqlıqtıń ishki bólegindegi molekulanı basqa molekulalar hámmetárepden birdeyde tartıp turadı hám barlıq kúshler bir-birin teń salmaqlılıqlaydı. Lekin suyıqlıq sırtında turǵan molekulalardı suyıqlıq ishindegi qos molekulalar kúshlilew tartadı, gaz faza daǵı molekulalar sol molekulanı júdá óz kúshimenen tartadı. Usınıń sebepinen suyıqlıq sırtında turǵan molekulalar múmkin shekem suyıqlıq ishine kiriwge ıntıladı. Basqasha aytqanda, suyıqlıq óz sırtın úlkenlestiriw ushın jumıs sarp etiw etiwi kerek. Kerisinshe, suyıqlıq sırtı azayǵanında energiya ajralıp shıǵadı. Sonday eken, suyıqlıq sirt qabatı málim energiya rezervine iye. Ol suyıqlıqtıń sirt energiyası dep ataladı.
Suyıqlıq sırtın 1 sm2 ge úlkenlestiriw ushın sarp etiw qılıw kerek bolǵan energiya muǵdarı sol suyıqlıqtıń sirt keriliw koefficiyenti yamasa tuwrıdanto'g'ri sirt keriliwshenligi dep ataladı.
Sirt keriliwdıń kelip shıǵıw sebebi suyıqlıq molekulaları arasındaǵı baylanısıw bolıp tabıladı. Áyne element molekulaları arasındaǵı baylanısıw qansha kishi bolsa, olardıń sirt keriliwshenligi sonsha úlken mániske iye boladı.
Bunnan tómendegi juwmaq kelip shıǵadı : qutbli suyıqlıqtıń suyıq -gaz shegarası daǵı sirt keriliwshenligi qutbsiz suyıqlıqlardıń sirt keriliwshenligınan úlken boladı. Suyıqlıqlar ishinde sınap eń úlken sirt keriliwka iye, odan keyin suw hám organikalıq elementlar turadı, qısılǵan gazlar eń kishi sirt keriliw kórinetuǵın etedi.
Suyıqlıqlarda sirt keriliwdıń temperatura koefficiyenti tap kritik temperaturaǵa shekem derlik ózgermeytuǵın mániske iye boladı. Kritik temperaturaǵa etkende suyıq hám gaz fazalar arasındaǵı parq joǵalıp sirt keriliw nolge t boladı.
Suyıqlıq - suyıqlıq sistemada da, kritik eriw temperaturada (yaǵniy eki suyıqlıq bir- birinde sheksiz eriwsheń bolıp qalǵan temperaturadan keyin) sirt keriliw nolge teń bolıp qaladı.
55