‘z b b ton respublikasi oliy va ‘rta vlaxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

mazmunni doimo to'liq va qisman takrorlashdan hamda, uni aw al 
o'zJashtirilgan bilimlar tizimiga kiritishdan ko'ra muhimdir.
0 ‘quv jarayoni qonuniyatlarini asoslash yo‘li bilan qo‘lga kiritilgan 
nazariy bilimlar o‘quvjarayonini kelgusidagi takomillashishiga xizmat qilishi 
lozim. Buning uchun esa o‘qitishning ilmiy tavsifidan uni loyihalashga, 
ya’ni nazariyadan amaliyotga o‘tkazish lozim bo‘ladi.
0 ‘quv jarayonida bilish qonuniyatlaridan qanday foydalanish mumkin? 
Buning uchun didaktik tamoyillarga amal qilish zarur.
Didaktik tamoyillar. 
Bu idrok qilingan didaktik qonuniyatlarning 
metodologik in' ikosi; bu — amaliyotning doimiy me’yori sifatida foydalanishga 
monelik qilmaydigan shakldagi o‘qitishning maqsadi, mohiyati, mazmuni, 
tuzilmasi to‘g‘risidagi bilim.
Demak, oliy maktabdagi o‘qitish nazariyasining didaktik qonuniyatlari 
tizimiga o‘quv jarayonini tashkil etish va rejalashtirish uchun zarur bo‘lgan 
asosiy qoidalar sifatida qatnashadigan didaktik tamoyillar tizimi muvofiq 
keladi.
Didaktik tamoyillar V.
I . 
Zagvyazinskiy, 
L . I .
Grisenko, M.A. Danilov,
I.I. Kobilyaskiy, M.G. Garunovlar tomonidan ishlab chiqilgan.
0 ‘qitishning tamoyillarini asoslashda oliy maktab didaktikasi quyidagjlami 
nazarda tutadi:
• jamiyat talablariga muvofiq keluvchi o‘qitishning maqsadi;
• o‘qitishning obyektiv qonuniyatlari;

---

• o'quv jarayoni borishining konkret sharoiti.
Oliy maktab didaktikasi o'qitish tamoyillarini asoslashga turlicha 
yondashuvlar mavjud. Ular quyidagilar
• o'quv ishlarini ilmiy ishlarga yaqinlashtirish;
• mustaqil o'qish — bilish faoliyatida talabalaming yuqori faolligini 
ta’minlash.
Yuqorida bayon qilinganlardan quyidagi xulosalami chiqarish mumkin:
• asosiy didaktik tamoyillar maktab va oliy maktab uchun umumiy 
bo'lsa-da, ulaiga maktabda va oliy maktabda amal qilish farqlidir;
• oliy maktab sharoitida amal qiladigan maxsus tamoyillar ham mavjud.
Shunday qilib, oliy maktab didaktik tamoyillari tizimini yaratishda unga
xos bo'lgan o'qitishning umumiy qonuniyatlari bilan birga umuman o'qitish 
nazariyasining qoidalarini ham hisobga olish zarur.
Oliy maktab amaliyotida qanday didaktik tamoyillar amalga oshiriladio'
Oliy maktabdagi didaktik tamoyillar tizimiga quyidagilar kiradi: ilmiylik, 
qulaylik, izchillik, uzviylik, nazariyaning amaliyot bilan bog'liqligi, ongiilik, 
faollik va mustaqillik, ko'rgazmalilik, mustahkamlik, guruh qilib o'qitish 
hamda unda individual yondashishni qo'shib olib borish, o'qitishning 
tarbiyalovchi va takomillashtiruvchi xarakteri, o'qitishning kasbiy 
yo'naltirilganligi.
1.3.2 Oliy maktabda o'qitish shakllari
Oliy maktabdagi o'qitish jarayoni o'qitishning shakl va metodlarini 
tashkil qilishning ko'pqirrali yagona tizimi ramkasida amalga oshiriladi.
Oliy maktabdagi o'qitishning shakl va metodlari yig'indisi o'quv 
jarayonining obyektiv qonuniyatlari bilan belgilanadigan yagona didaktik 
kompleksni tashkil etadi.
Oliy maktabdagi o'qitishning shakl va metodlari tasnifi o'zaro bog'langan 
va o'zaro shartlangan ikki taoliyatga tayanadi:
• o'quv jarayonini boshqarish va tashkil etish bo'yicha o'qituvchilaming 
faoliyati;
• talabalaming o'qish va bilish faoliyati.
Oliy maktabdagi o'quv jarayoni shakllariga leksiya, seminar va amaliy 
mashg'ulotlar, laboratoriya mashg'ulotlari, o'quv anjumanlari, maslahatlar, 
ekskursiya, ekspeditsiya, o'quv ishlab chiqarish pedagogik amaliyoti, kurs 
va diplom ishlari, talabalaming mustaqil tahsili.
Leksiya — u yoki bu ilmiy masalani to'g'ri, mantiqiy izchillikda va aniq 
izohlab berish.
S.I. 
Arxangelskiyning ta’kidlashicha, leksiya o'qituvchi shaxsining barcha 
boyligi: ongi, hissiyoti, irodasi, tuyg'usi, e’tiqodi orqali talabalar ichki 
dunyosi bilan muloqotda bo'lishining eng samarali, jonli shaklidir. Bunda

---

uning yo'naltiruv, axborot berish, metodologik va taibiyalov funksiyalarini 
ryobga chiqarishga yordam beradi.
Leksiyaning yo'naltiruv fiinksiyasida talabalaming diqqati o'quv 
materialining asosiy qoidalari, uni o‘rganishdagi hamda bo‘lg‘usi kasbiy 
faoliyatidagi roli, ahamiyati va uni o'zlashtirish metodlariga jalb qilinadi. 
Leksiyaning axborot berish funksiyasi o'qituvchi tomonidan asosiy ilmiy 
faktlar, qoidalar, xulosalaming mohiyatini ochish chog'ida amalga oshiriladi. 
O'qitishning metodologik ftmksiyasini qo'llash tadqiqot metodlarini 
qiyoslash, chog'ishtirishga hamda ilmiy izlanishning tamoyillari va 
yondashuvlarini aniqlashga yordam beradi. O'qitishning taibiyalov funksiyasi 
leksiya jarayonida o'quv materialiga hissiy baho berish munosabatlarini 
uyg'otish, qiziqishlarini o'stirish, mantiqiy fikrlash va isbotlashni 
oydinlashtirish yo'li bilan amalga oshiriladi.
Tahlillar shuni ko'rsatadiki, leksiyada hal qilinadigan asosiy vazifalar 
quyidagilardan iborat:
• ilmiy bilimlaming muayyan miqdori bayon qilinadi;
• talabalarga fan va tadqiqotlaming metodologiyasi tanishtiriladi;
• o'quv faoliyati va o'quv mashgulotlarining barcha turlari orasidagi