‘z b e k I s t n r e s p u b L 1k a s I o L iy va ‘rta m a X s u c ta’l I m V a zir L ig I

Ia2 — kengayish chizig‘i;
2 v l — siqilish chizig'i
sovuq manba T2=const
^
42
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

K o ‘rib chiqilganlardan shu m a ’lum boMdiki, issiqlik m ashinalarining 
ishlashi uchun issiq manbadan tashqari harorati past b o ‘lgan sovuq manba 
ham zarur ekan. T o ‘g kri sikl foydali ish koeffitsienti bilan ifodalanadi. 
Siklning foydali ish koeffitsienti jismga berilgan issiqlikning qanchasi 
ishga aylanganligini bildiradi.
4i
ch  _ j _ ch_ 
Я
1
(SO)
h t < 1 (100%) issiqlik mashinalari uchun F IK taxm inan 40% ni tashkil 
etadi.
Teskari sikl sovitish koeffitsienti bilan ifodalanadi va u e harfi bilan 
belgilanadi.
Я
2
e = ----------- 
(81)
Я \ ~ Я 2
s> 1. Sovitish mashinalari uchun s (3-5-7) gacha b o ‘ladi.
A ylan m a jara y o n lar t o ‘g ‘risidagi tu s h u n c h a m i z n i m ustahkam lash 
u chun issiqlik mashinalarining ishlashini xarakterlaydigan eng ideal siklni 
k o ‘rib chiqamiz.
18-§. Karno sikli
Bu sikl aylanma jarayonlar ichida eng ideal sikl b o ‘lib, ikkita izotermik, 
ikkita adiabatik jarayondan tashkil topgandir. U ning ikkita diagrammadagi 
k o ‘rinishini chizamiz.
Г
D
A ,
uj
fty°
%
5
13-rasm. a) Karno siklining P -v diagrammasi; 
b) Karno siklining T-s diagrammasi. 
ab — izotermik kengayish, be - adiabatik kengayish, ed — izotermik torayish, 
da — adiabatik torayish
43
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

a nuqtadan boshlab issiqlik manbai boMgan issiqlik beruvchidan ishchi 
jismga issiqlik beriladi, shuning natijasida izotermik kengayish jarayoni 
sodir b o ‘ladi. Kengayish jarayoni be jarayoni b o ‘ylab adiabatik ravishda 
davom etadi, bu esa tashqi muhit bilan issiqlik almashinmaganligi tufayli 
ichki energiya o ‘zgarishi hisobiga b o ‘ladi.
С nuqtadan boshlab siqilish jarayoni boshlanadi, bu esa issiqlikni 
harorati kichik bo'lgan sovuq m anbaga olib ketish hisobiga amalga 
oshiriladi.
D emak, cd jarayoni izotermik siqilish jarayonidir. Siqilish jarayoni с 
nuqtada tugamay, da jarayoni orqali adiabatik ravishda ichki energiya 
o ‘zgarishi hisobiga amalga oshiriladi. Shunday qilib, ishchi jism o ‘zining 
bosh lan g ‘ich holatidan chiqib, a w a l kengayib, s o ‘ngra torayib yana 
o ‘zining avvalgi holatiga qaytib keladi, ya'ni ish bajariladi.
H a r qanday ixtiyoriy olingan siklning foydali ish koeffitsienti quyidagi 
ifoda yordamida aniqlanadi.
bu erda: r|t — foydali ish koeffitsient % 
q, — keltirilgan issiqlik miqdori J, kJ
q ,=AsT,
q2 — olib ketilgan issiqlik miqdori J, kJ
q2=AsT2
Ooydali ish koeffitsientini Karno sikli uchun quyidagi ifoda yordamida 
yozishimiz mumkin:
bu yerda: T, - issiq m anbaning harorati, °K;
T 2 — sovuq m anbaning harorati, °K.
K a r n o sik lin in g fo yda li ish k o e f f i ts i e n ti issiqlik m a n b a y i va 
sovutgichning harorati b o ‘yicha aniqlanadi.
(82)
Г,
4
,k = 1- J  
1
1
(83)
h tk< l , (60%)
(84)
Teskari Karno sikli uchun:
(85)
44
www.ziyouz.com kutubxonasi

---