‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o L iy va ‘r t a maxsus

Nazorat savollari:
1. «Logistika» fanining vujudga kelishiga qanday voqeliklar 
sabab bo‘lgan?
2. «Logistika» fanining rivojlanish bosqichlarini nechta davrga 
ajratish mumkin?
3. Logistikaning rivojlanish bosqichining birinchi davri qanday 
belgilari bilan tavsiflanadi?
4. Logistikaning rivojlanish bosqichining birinchi davri qanday 
belgilari bilan tavsiflanadi?
5. Logistikaning rivojlanish bosqichining uchinchi davri qanday 
ataladi?
1.3. Logistikaning asosiy maqsadi, masalalari va tushunchalari
Logistikaning asosiy maqsadi 
raqobat bozorida 
boshqa 
raqobatchilardan yaxshiroq holatda boMish va ko‘proq foyda olishni 
ta ’minlashdir. Bu maqsadga erishish moddiy oqimlarni boshqarish
14

---

jarayonlarida quyidagi qoidalarga amal qilishni taqozo etadi 
(logistikaning yetti qoidasi):
- MAHSULOT yoki OBYEKT (SUBYEKT) - zarur mahsulot, 
mos obyekt (subyekt);
- SIFAT - mos keladigan sifat;
- MIQDOR - kerakli miqdorda;
- VAQT - kerakli vaqtda yetkazilishi kerak;
- JOY - kerakli joyga;
- XARAJATLAR - каш xarajatlar bilan;
- ISTE'M OLCHl - kerakli (mos) iste’molchiga.
Hozirgi paytda logistika sohasidagi nazariy va amaliy natijalarni 
Qmmalashtirish, ulam ing samaradorligini oshirish maqsadida turli 
mamlakatlarda logistik tashkilotlar faoliyat ko‘rsatmoqdalar. «Ishlab 
chiqarish va zaxiralami boshqarish muammolari Amerika jamiyati», 
«Menejment muammolari bo‘yicha Amerika kengashi», «Logistika 
Vft transportlashtirish bo‘yicha Amerika jamiyati», «Material 
boshqaruvi bo‘yicha Xalqaro jamiyat», «Rossiya logistika bo‘yicha 
muvofiqlashtirish kengashlari» va boshqalar.
1990-yillarga kelib logistika fani xalq xo‘jaligining barcha 
•ohalarida qo‘liana boshlandi. Hozirgi kunda logistikanig quyidagi 
•ohalari (yo‘nalishlari) vujudga keldi:
- axborot logistikasi;
- xarid logistikasi;
' 
- ishlab chiqarish logistikasi; 
r - taqsimot logistikasi;
- zaxiralar logistikasi;
- omborlar logistikasi;
- transport logistikasi;
- bojxona logistikasi va boshqalar.
A x b o ro t logistikasi. Moddiy oqimlami samarali boshqarish 
n trk a z id a logistik tizimda aylanib yuruvchi axborotlami qayta 
lihlash va ulami samarali boshqarish yotadi.
Logistik 
axborot 
- 
bu 
logistik 
tizimlami 
boshqarish 
Jirayonlarini ta ’minlovchi bilimlar majmuasidir.
Logistikani axborot ta’minotining maqsadi - moddiy oqimlar 
bwftkatini kompleks rejalashtirish, nazorat qilish va samarali 
boshqarish uchun m a’lumotlar bilan ta ’minlashdir.

---

X a rid logistikasi- bu korxonani moddiy resurslar: xomashyo 
materiallari va tovarlar hamda butlovchi mahsulotlar bilan 
ta’minlash jarayonida moddiy oqimlarni boshqarish faoliyatidir. Bu 
faoliyat barcha turdagi moddiy resurslarni tashkil etish, yetkazib 
beruvchidan xarid qilib olish, tashib keltirish, qabul qilish, saqlash 
va boshqa shunga o ‘xshash ishlarni qamrab oladi.
Ish lab ch iq arish logistikasi. M a’lumki moddiy oqimlar 
birlamchi xomashyo manbaidan oxirga iste’molchiga zarur bo‘lgan 
tovar ko‘rinishida yetib borgunicha bir qancha ishlab chiqarish 
zvenolaridan o ‘tadi. Bu bosqichlarda moddiy oqimlarni boshqarish 
ishlab chiqarish logistikasi deb ataladi.
Ishlab chiqarish logistikasining asosiy maqsadi moddiy oqim­
larni korxonaning ishlab chiqarish uchastkalarida ishlov berib tay- 
yor mahsulotga aylanishida unga sarflanadigan xarajatlarni kamay- 
tirish va m ahsulot sifatini ta ’minlashdir.
T aq sim o t logistikasi. Taqsimot logistikasi - bu moddiy oqim­
larni har xil xaridorlar o ‘rtasida taqsimlash jarayonida amalga 
oshiriladigan kompleks vazifalardir.
Taqsimot logistikasining asosiy maqsadi kerakli tovarlarni 
kerakli joyga, kerakli vaqtda va kerakli sifatini ta’minlagan holda 
eng kam xarajatlar bilan yetkazib berishdir.
O m b o rla r logistikasi. Omborlar logistik tizimlaming asosiy 
elementlaridan biri hisoblanadi. Yetkazib berish zanjirlarida moddiy 
oqimlarni boshqarish samaradorligi ombor x o ‘jaligining qanday 
ishlashiga bogMiqdir. Ombor xo‘jaligi mahsulot sifatining saqla- 
nishi, ishlab chiqarish va transportning bir maromda ishlashini, 
korxona maydonidan samarali foydalanishni, transport vositalari- 
ning ortiqcha turib qolishini kamaytirish imkonini beradi.
T ra n s p o rt logistikasi. Birlmachi ishlab chiqaruchidan to oxirgi 
iste’molchiga moddiy oqimlarni yetkazib berishda bajariladigan aso­
siy logistik operatsiyalar transport vositalarinig ishtirokida amalga 
oshiriladi. Transportning mahsuloti bu moddiy narsalami ishlab 
chiqish emas, balki iste’mllchilarga transport xizmatini ko‘rsatishdir.
Logistika obyekti. Logistikaning asosiy obyekti bu moddiy va 
yo‘lovchilar oqimi bo‘lib, ularni harakatga keltirish va boshqarish 
uchun yordam beradigan axborot, moliya va shunga o ‘xshash 
boshqa oqimlardir.
16

---

Logistikaning tamoyillari - moddiy va servis oqimlarni opti- 
mallashtirish asosida korxonalar faoliyati samaradorligini oshirishga 
yo‘naltirilgan tizimli qarashlardir. Logistika tamoyillari tizimli 
yondoshuv asosida amalga oshiriladi.
Logistik vazifalar (funksiyalar) - logistik tizim maqsadlarini 
am alga 
oshirishga yo‘naltirilgan logistik operatsiyalar majmuasidir. 
Masalan, asfalt zavodiga karyerdan shag‘al yetkazib berish bir qan- 
Cha 
bosqichlardan iborat bo‘ladi: shag‘alni yumshatish, shag'alni 
atomobillarga ortish, zavodga tashib (yetkazib) berish operatsiyalari. 
Ko‘rinib turganidek, bu ishlar bir maqsadga, ya’ni zavodni shag‘al 
bilan 
ta’minlab berishga qaratilgan operatsiyalardan iborat boMib 
Ulami 
bitta qilib logistik funksiyaga misol deb atash mumkin.
Logistik operatsiyalar - moddiy va axborot oqimlarini o ‘zgar- 
tishiga 
qaratilgan alohida harakatlar majrruasi. Masalan, shag‘alni 
yumshatish, avtomobilga ortish va yetkazib berishni uchta ope- 
Tttsiyaga ajratish mumkin.
Logistika zanjiri - biron-bir moddiy yoki nomoddiy oqimlarni 
ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga yetkazib berish mumkin bo‘l- 
gan variantlar majmuasi.
Yuklarni bir joydan ikkinchi joyga ko‘chirishda har xil sxema- 
larda 
olib boriladi, bitta va har xil transport turlari qatnashishi 
m umkin.
Markaziy ombor
. 1 - rasm. Moddiy oqimni ishlab chiqaruvchi