Z nishonova, D. Qarshiyeva

o‘rganish» yoki «praksimetrik metod» deb ifodalanadi.
Eksperimentator tadqiqotlar matnini, faoliyatning, predmetli 
mahsulotini turli xil maqsadlarda o‘tkazishi mumkin. Shaxs psixo- 
logiyasining keng yoyilishi ijodiy psixologiya va psixologiya tarixi, 
bir shaxsning yoki ko‘p odamlar hayot yoiining o‘ziga xosligi -
biografik metod nomini oldi.
«Arxiv metodi» xilma-xilligiga kontent-analiz texnikasi ham 
taalluqlidir. Kontent - analiz o‘zidan yanada takomillashtirilgan 
hujjatlar analizining qat’iy metodlarini namoyon qiladi. Tadqiqotchi 
mazmun birligini ajratib, olingan ma’lumotlarni umumlashtiradi.
Bu metod nafaqat psixologiyada, balki boshqa ilmiy adabiyot­
larda ham keng tarqalgandir. Bu metoddan ko‘p hollarda, asosan, 
siyosiy psixologiya, reklama psixologiyasi, aloqalarda keng foyda­
laniladi. Kontent-analizni ishlab chiqish G.Lassuela, Ch. Os-gud,
B.Berelsonlar nomi bilan bo g iiq b o iib , ular «Kontent-analiz, kom­
munikativ tadqiqotlar» fundamental monografiyaning mualliflaridir.
Kontent-analizdagi matn tahlilining standart birligi boiib:
1) so‘zlar; 2) tugallangan fikr; 3) mavzu; 4) personaj; 5) muallif 
va 
6
) yaxlit holdagi yoilanm a hisoblanadi. Ular bir mazmunda 
yanada umumiy tuzilish sifatida ko‘rib chiqiladi. Kontent-tahlil 
ma’lumotlarini qayta ishlashning bir qancha usullari mavjud.
Oddiy matndagi u yoki bu birliklarning ko‘rinish darajalarini 
qayd etilishidir. Tadqiqotchi bu ko‘rinishlar darajasini u yoki bu 
birliklarini turli matnlarda qoilab, undagi o‘zgarish boshidan, to 
yakunlanishga qadar aniqlaydi.
Analizning ikkinchi tipi - matndagi kontent - analiz birligini 
matritsa turidagi mujassam ko‘rinishlari hisoblanadi.
Bunda: masalan, turli xil yoilanmalarda erkinlik chastatosi A va 
D birlikda yoziladi.
Hamkorlikdagi to‘qnashuv shartli tasodifiy ajratiladi va u 
R(AV)=R(A)x R(V).
Bir yoilanmadagi ikki birlikning hamkorlikdagi ko‘rinishlari 
belgilanadi.
To‘qnashuvning empirik matritsasini turli birliklarini nazariy 
matritsa bilan taqqoslash mumkin. Bu muolaja Osgud tomonidan 
taklif etilgan va muloqot psixologiyasida keng tarqalgan.
24

---

Proektiv testlardagi natijalarni qoMlashda, suhbat materialida 
kontent - analizdan foydalaniladi.
Gromozdni muolajasiga qaramay, kontent - analiz ko‘pgina 
yutuqlarga ega; tadqiqotchining sinaluvchini xulqiga nisbatan ta’siri, 
ma’lumotlar ishonchliligi tekshiriladi. Bu metodni tarixiy hujjat- 
larning analizida tavsiya etish mumkin. Kontent - analiz oxirgi holda 
ko‘p qiiTali ma’lumotlar analizi, psixosemantika rivojlanishida 
bog‘lanish, «ikkinchi nafas» nomini oldi.
Faoliyat mahsulini o‘rganish-metod, psixologiya tarixida, 
antropopsixologiya, ijodiy psixologiyada keng tarqalgan.
Ijodiylik psixologiyasida u asosiy hisoblanadi toki, ijodiy mahsu- 
lotni antiqaligi ham shundadir.
Faoliyat mahsulining analizi klinik psixologlar uchun muhim 
materialni taqdim etadi; alohida kasallarda (Shizofreniya, Manianal -
depressiv psixoz va b.) samaradorlik xarakteri tez o‘zgaradi (matn- 
larda, rasmlarda va h.k).
Neyropsixologik analizning bemor faoliyat mahsuldorligini 
namunasi A.R.Luriyaning 
«Yo‘qolgan va qaytarilgan» ishlarida 
bayon qilingan.
Barcha taxminlar kundalik qaydlarni tahlil qilish, miyaning chap 
yarim sharlari 1/3 qismi og‘ir asoratlarni kechirgan holda o‘rga- 
niladi.