Z. T. Taxirov nashr jarayoni asosiy bosqichlari
Download 6 Mb. Pdf ko'rish
|
Nashr jarayoni asosiy bosqichlari. Taxirov Z.T.
|
Afrosiyob-mifologik obraz. 1. Avestoda Frangxrasyan deb
atalgan. Avestoda A. shohlik ilohiy martabasi farn (xvarno) ni qo‘lga kiritish uchun mifologik Varokasha dengizi tubiga tushishga ahd qiladi va bunda Anaxitadan yordam so ‘raydi. Lekin if bu iltimosni rad etadi. Frangxrasyan ust-boshini yechib dengiz tubiga 3 marta sho‘ng ‘iydi, ammo harakati zoye ketadu Avestoda и samarasiz harakat qilayotgan afsonaviy obraz sifatida namoyon bo'ladi. Bu mavzu “Avesto”dan M Shohnoma”ga ham o ‘tgan. Lekin Avestoning Eron podshohlari bilan jangga kirishuvi - y a ’ni Eron bilan Turonning tnifologik raqobati g'oyasi Avestoda y o ‘q. A.ning Eron shohlarining dushmani qilib ko‘rsatish g ‘oyasi yozma adabiyotga birinchi bo‘lib Firdavsiy “Shohnoma”si orqali kirgan. U Faridun (Traztaona)ning Tur ismli o ‘g ‘lidan tarqalgan shajaraga mansub. Otasining ismi- Tajang. В и talqinda Firdavsiy zamoni uchun muhim bo‘lgan turk davlatchiligi va eroniy davlatlar o ‘rtasida tarixiy у uzma-yuz turish - harbiy-siyosiy muholiftik o ‘z aksini topgan. Shu bilan A.ning ilohiy oliy baxt, hokimiyat ramzi-farn ilinjidagi mifologik shaxs qiyofasi tarixiylik kasb etgan. Mifologik tassavvurdan 3 6 о ‘sib chiqqan adabiy an'папа, y a ’ni Avesto Turon podshohi degan tushuncha tufayli xalq orasida Samarqandning qadimiy qo‘rg‘oni, Toshkentdagi M ingo‘rik xarobalari, Buhorodagi Romitan qo‘rg‘oni kabiyodgorliklarni uning nomi bilan bog‘lash hanuzgacha saqlangan. 2. Turkiy yozma yodgorliklarda A. epik qahramon To‘nga alp Er (Yusuf Xos Hojib), Alp Er To‘nga (Mahmud Koshg‘ariyda) bilan bir shaxs qilib ko'rsatilgan. Bu qiyoslanish har ikki obrazni Turon bilan bog'Uqligi tufayliyuzaga kelgan. Ba'zi olimlar (A. Abdurahmonov) A.ni tarixiy shaxs deb hisoblaydilar. Aslida A. va Alp Er To(nga miflari orasida katta tarixiy-madaniy tafovut va anoxronizm mavjud. A. ibtidoiy tafakkurning mifologik hosttasL Alp Er To‘nga esa Turk davlatchiligi davrlarining umumlashmnsi sifatida o ‘rganilishi lozim. 3. Turkiy xalqlar bobokaloni, turkiylar podshosi, bahodir, jahongir Qoraxoniylar va Saljuqiylar o ‘z shajaralarini A.dan boshlaganlar. Turli yozma manbalarda A haqidagi m a ’lumot turlicha. Masalan, “Buxoro tarixi* (Nmrshaxiyda A. 2000 yil yashagan afsungar, kuyovi Siyovushmng qotili, Romitan qai’asi bunyodkori va nihoyat, Siyovush qasosi uchun o ‘g ‘li Kayxusrav tomonidan oUdirilgan deb k o ‘rsatiladi. (O'zbekiston MiUiy Ensiklopediyasi 1-jild, 517-518-b). Yuqoridagi misoldan ko‘rinadiki, muharrir, ilmiy tahririyat mudiri to‘g‘ri qarorga kelgan. Muallifga u asar ustida ish boshlagan ilk davrdayoq yordamla- shishning boshqa shakli ham bor. Ayrim hollarda asaming ayrim 3 7 qismlarini shu kitob mo‘ljallangan o‘quvchilari auditoriyasida muhokamasini o‘tkazish foydadan holi bo‘lmaydi. Aytaylik, bolalar uchun mo‘ljallangan asar kompozitsiyasi, ba- yon usuli, tili va uslubini to‘g‘ri tanlash uchun kitob mavzusi bo‘- yicha uni o‘quvchilar bilan qo‘lyozma muhokamasini o‘tkazish tufayli muallif auditoriyani his etishga erishadi. Muharriming nashr jarayonining bu bosqichidagi ishlash shakli rejalashtirilgan nashr turiga, muallifning individual jihatlariga bog‘liq. Muharrir muallifdagi, ayniqsa, yozish ishini endi boshlagan mualliflar bilan muloqotda bu jihatlami albatta e’tiborga olishi lozim. Muharrir mazkur ish jarayonida muallifga yotig‘i bilan materialni tanlash, tajribali adiblar va jumalistlar ijod laboratoriyasi bilan tanishish, noshirlik faoliyatiga oid ma’lumotnomalar bilan tanishib chiqish haqida maslahatlar berishi mumkin. Zero, u tavsiya etgan nashrlarda, odatda, muallifning huquq va majburiyatlari, qo‘lyozmaning rasmiylashtirilishi bo‘yicha talablar, yozuvda harflardan foydalanish yo‘riqlari haqida ma’lumotlar bo‘lishi kerak. Muharrir uchun esdaliklardan foydalanishni tavsiya etishi ham mualliflarga ortiqchalik qilmaydi. Xullas, muallifni qo‘lyozmani nashriyotga topshirish uchun qanday tayyorlashning barcha shart- laridan, ya’ni qo‘lyozma qanday shaklda, ko‘rinishda taqdim etili- shidan tortib, to jadvallar qanday tuzilishi, tavsiflar, chizmalar, portretlar qanday tayyorlanishi, joylashtirilishi, iqtiboslar izohi, havolalar va adabiyotlar ro‘yxati, bibliografik ko‘rsatgichlar qan day berilisl.i va boshqalardan xabardor qilishi kerak. Bu ishlar go‘yo ikkinchi, uchinchi darajadagidek tuyulsa-da, lekin jiddiy ahamiyatga molikdir. Muharriming у ana bir muhim vazifasi muallif hali ishlashda davom etayotgan qismlar, boblar bilan tanishishdir. Yuqorida aytilganlami amalga oshirish go‘yo muharrirlik vazifalaridan emas- dek, bundan tashqari bularga muharriming vaqti etmaydigandek tuyulsa-da, ammo muharrir vaqt topishi kerak, vaholanki, uning “zoye ketgan” bu vaqti keyinchalik ikki-uch barobar samara bilan qaytishi mumkin. Shunday qilib muallifning nashr jarayonining to'laqonli a’zosi bo‘lishi uchun imkon beruvchi muallif bilan muharrir munosabati shakli yuzaga keladi. Bo‘lajak kitobning muvaffaqiyati esa ko‘p jihatdan shunga bog‘liqdir. Takrorlash va muhokama uchun savollar 1. Darslik va ensiklopedik asar tarhi xususida nima bilasiz? 2. To‘plam, antologiyalar tarhini ta’riflang, boshqa asarlardan qanday farqga ega? 3. Muharrir va muallif hamkorligi qanday shaklda bo‘ladi? 4. Asaming birinchi o'quvchisi kim? |
