Z. T. Taxirov nashr jarayoni asosiy bosqichlari
Download 6 Mb. Pdf ko'rish
|
Nashr jarayoni asosiy bosqichlari. Taxirov Z.T.
|
ma’lumotnoma, rcklama, axboriy, adabiy-badiiy nashrlar.
Yuqoridagilardan tashqari yana nashrlami kimlarga mo‘ljal- langanligiga ko‘ra farqlash mumkin (bolalar uchun, o‘smirlar uchun va ko‘zi ojizlar uchun). Nashrlami tizimlashtirish kitobshunoslardan jiddiy tadqiqot ishlari olib borishni talab etadi. Zero, nashrlaming muhim belgilarini aniqlash o‘ta murakkab, ko‘p ilm va mexnat talab etadi. Noshirlik ishidagi tegishli terminlami belgilash ham mashaqqatli ishdir. Masalan, nashr, kitob nashri, kitob, monografiya, ommaviy-siyosiy yoki ilmiy -ommabop nashr kabi so‘z va so‘z birikmalarining ma’no ifodasini aniq chegaralash qiyin kechmoqda. Kitobshunoslikning bu qismini rivojlantirish ishiga bizda hali-hanuz jiddiy kirishilganicha yo‘q. Takrorlash va muhokama uchun savollar 1. 1991- yilgacha 0 ‘zbekistondagi nashriyotlarning tuzilishi qanday edi? 2. Nashriyotlar ixtisoslashuvi ijobiy holmi yoki salbiy? 3. Mamlakatimizdagi ilmiy-axboriy faoliyathaqidanimabilasiz? 4. Noshirlik ishida qanday islohotlar olib borildi va borilmoqda? 5. Bugungi kunda faoliyat olib borayotgan qaysi nashriyotlami bilasiz? 6. Nashr jarayonining asosiy bosqichlari haqida nima bilasiz? 7. Hozirgi zamon nashr turlari qanday farqlanadi? 8. Davriy va davriy bo‘lmagan nashrlaming farqi nimada? 2-BOB NASHR JARAYONIGA TAYYORGARLIK BOSQICHI l-§. Mavzular bo‘yicha reja • Mavzuli reja tuzish. • Mavzuli reja nashr jarayonining m as'uliyatli bosqichi. • Yordamchi mavzuli rejalar. • Istiqbolli reja. Har qanday ishlab chiqarish va madaniyat muassasasi singari kitob nashr etish ishi, ya’ni noshirlik ishi ham muayyan reja asosida boradi. Mavzuli reja nashriyotlar ishini, umuman, uning butun faoli- yatini belgilashning asosi hisoblanadi. Shunga ko‘ra mavzuli rejalashtirish hamisha puxtalikni talab etadi. Mavzuli rejani shartli ravishda ikkiga ajratish mumkin. Joriy yil uchun tuzilgan va istiq bolli. Har ikkisi ham nashrlar ro‘yxatidan iborat bo‘ladi, ular ma’lum vaqt mobaynida chiqariladi, rejada nashming qisqacha tavsifi (annotasiya) bo'ladi, chiqarilish muddati ko‘rsatiladi. Mavzuli reja tuzish nashr jarayonining ilk va mas’uliyatli bosqichi hisoblanadi, bu o‘ziga xos jarayon bo‘lib, ta’bir joiz bo‘lsa, hozirgi zamon nuqtai nazaridan uni biznes rejaga tenglashtirish mumkin. Zero u nashriyotlar ishining muvaffaqiyatini ta’minlaydi. U kitob chiqarishda amalga oshiriladigan barcha ishlar aniq va takomillashtirilgan bo‘lishining garovidir. Bundan tashqari, u asossiz takrorliklar va bir xildalikning oldini oladi, moddiy-texnika va moliyaviy imkoniyatlardan, eng zamonaviy texnoligiyalardan tejamli foydalanishning imkonini beradi. 15 Mavzuli rejani tuzish yaxshi yo'lga qo‘yilgan taqdirdagina (ya’ni pishiq-puxta tuzilgan biznes reja asosida) ham davlat, ham jamiyat, ham keng auditoriya uchun dolzarb bo‘lgan nashrlarni chiqarishga erishish mumkin bo‘ladi. Bugungi kunda biz yuqorida qayd etganimizdan tashqari yana yordamchi mavzuli rejalar ham mavjud, ya’ni istiqbolli, joriy reja- dan tashqari tahririy-tayyorgarlik ishlari rejasi va adabiyotlaming chiqarilish (har bir nazarda ko'zda tutilgan muddat - uch oyda, birinchi yarim yilda, ikkinchi yarim yilda va h.) rejasi. Istiqbolli reja asosan yaqin kelajak - 3 yoki 5 yilga mo'ljallab tuziladi. Lekin ba’zi nashrlar borki, masalan, ko‘p jildli izohli lug‘atlar, universal ensiklopedik nashrlar, ancha uzoq - 10-15 yil va undan ortiq davrlarga mo‘ljallangan bo'ladi. Istiqbol rejasidagi nashrlar ko‘p jildli hisoblanadi, tanlangan asarlar, ilmiy ishlar, shuningdek turkum nashrlar shular jumlasi- dandir. Bunday nashrlar ko‘p mehnat talab nashrlar bo‘lib, mualliflar, taijimonlar, muharrirlar va boshqalarning uzoq muddatli xizmat- larini talab etadi. Nashriyot kelgusida amalga oshirishi kerak bo‘lgan istiqbol rejasi asosida joriy yil, uch oyga, yarim yilga mo‘ljallangan tahririy- tashkiliy ishlar rejasi tuziladi. Unda nashrlar nomi ko‘rsatiladi, ulaming chiqarilish muddati belgilab qo‘yiladi. Mazkur rejaga ko‘ra nashriyotlar joriy hamda undan keyingi yillarda kitoblar chiqarilishini ta’minlaydi. Nihoyat adabiyotlar chiqarish rejasi tuziladi, u bir yil davomida chiqariladigan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat bo‘ladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida nashriyot mavzuli rejasi talab va takliflar, shuningdek, mualliflar buyurtmasi asosida tuziladi. Takrorlash va muhokama uchun savollar 1. Mavzuli reja nima va u qanday tuziladi ? 2. Mavzuli rejadan tashqari yana qanday rejalar bor ? 3. Yordamchi mavzuli reja nima uchun kerak? 4. Istiqbolli reja nima uchun tuziladi? 2-§ Mavzuli reja tuzishda m uharrim ing ishtiroki. • Mavzuli reja tuzishda ishtirok etuvchilar. • Mavzuning dolzarbligu • Ijtimoiy zarurat va mavzuli reja. • Nashrlarda maqsadga muvofiqlik. • 0 ‘quv adabiyotlari nashru • Nashrning chiqish muddatini belgilash. • Nashriyotning ilmiy-ijodiy muassasalar bilan hamkorligu • Mavzuli reja tuzishda muharrir mas’uliyati Tabiiyki, mavzuli reja tuzish murakkab ijodiy jarayondir. Mazkur jarayonda muharrir muhim o‘rin egallaydi. Mavzuli reja tuzishdek mas’uliyatli vazifani uddalash uchun muharrir rejaga kiritishga mavzulami tanlay bilishi, mualliflar orasidan belgilangan mavzuni chuqur yoritib bera oladigan, ilmiy salohiyati, ijodiy qobiliyati yuksak bo‘lganlarini tanlab olishi, rejaning bajarilishi ustidan nazorat qilishi va nashriyot oldiga qo^ilgan^aztlaJbyjarilishining uddasidan chiqishi lozim. Awalo, shuni aytish joizki, kitob qanday muvaffaqiyat qozonishi tanlangan mavzuning qanchalik dolzarbligiga bog‘liq. Tom ma’ no- da mutaxassisona bajarilgan ish ham, agar dolzarblik kasb etmagan, jamiyat hayotidan uzoq, ijtimoiy qimmati past bo‘lsa, e’tiborsiz qolishi, talabgorsiz asar bo‘lib qolishi ehtimoldan yiroq emas. Keng ma’noda oladigan bo‘lsak, faqat adabiy asar mavzusigina emas, balki vaqtli matbuot - gazeta, jumallar, radioeshitirishlar, teleko‘rsatuvlaming mavzulari ham puxta tanlanishi kerak. Aks holda ular auditoriya talabgorligidan mahrum bo‘ladi. Shunga ko‘ra har bir mavzu, u e’lon qilish uchun mo‘ljallangan ekan, puxta tanlanishi, xalqimiz iborasi bilan aytganda, etti o‘lchab bir kesilishi lozim. Mavzu haqiqatan ham xoh pragmatik, xoh istiqbolli bo‘lsin, jamiyat uchun muhimmi yoki yo‘qmi ekanligini har bir muharrir reja tuzishda bosh mezon qilib olishi kerak. Mavzuning dolzarbligi asaming ma’naviy-ma’rifiy, siyosiy, ilmiy, iqtisodiy, madaniy hamda -tarbiyaviy ahamiyatiga ko‘ra belgilanadi. Dolzarblikni bunl^belgilash hali to‘laqonli ta’rif deb bo‘lmaydi. Garchi yuqoridagi ta’rif va tavsiflar uyg‘unligi, izoh talab qilmasa-da, bari bir nisbiy hisoblanadi. Madaniy at va xalq xo'jaligi sohasining ko‘lami masalani har doim ham to‘liq qamrab ololmaslik mumkinligini eslatib turadi. Shuning uchun muammoni madaniy, xalq xo‘jaligi yoki ilmiy ahamiyatga ko‘ra ko‘lami bir qarashda tuyulganidek aniq-tiniq bo‘lavermaydi. “Dolzarblik tushunchasi”ning o‘zi, ma’lumki, ancha mtttakkab. To‘g‘ri, dolzarblik tushunchasi ko‘p hollarda “zamonaviy” degan tushunchaga to‘g‘ri keladi yohud yaqinlashadi. Masalan, tariximiz, buyuk ajdodlarimiz xususidagi mavzular bugungi kunda biz uchun, shubhasiz, dolzarbdir. Lekin shu bilan birga buyuk tariximiz bilan cheksiz faxrlanganimiz holda buyuk kelajakni ham barpo qilish к am dolzarb emas. Xo‘sh, aytingchi, mustaqillikka erishish arafasidagi, mustaqiU ligimiz e’lon qilingandan keyingi ilk yillar haqida bugun qanch^ va nimalami bilamiz. Hali bilmaganlarimiz qancha, ulami bilish dolzarb emasmi?! Yosh avlodning tarbiyasi, ta’lim yo‘lida davlatimiz tomonidarj amalga oshirilayotgan ishlar, yuksak ma’naviyat yengilmas kuch ekanligini jamiyatimizning har bir a’zosi ongiga singdirish uchun bo'lgan, bo‘layotgan harakatlar-chi, dolzarb emasmi? Buyuk ajdodlarimiz Jaloliddin Manguberdi, Sohibqiron Temuix Download 6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|