Z. X. A L im o V a transport vositalarida

2.5. Dvigatellarda smola va qurum hosil bo‘lishi
Benzin va dizel yonilg‘isi tarkibida deyarli har doim erigan xolda 
smolali va smola hosil qiluvchi birikmalar bo‘ladi. Yonilg'i 
tarkibidagi smola yonilg‘i baklariga va tmbalar devorlariga o'tiradi, 
karbyuratorli dvigatellaming jiklyorlarini berkitib qo'yadi. Smolali 
birikmalar karbyuratorli dvigatellar chiqarish kollektorlarining issiq 
devorlarida, dizel forsunkalarining soplolarida, klapanlarida va 
porshenlar tubida, yonish kamerasida, porshen ariqchalarida va 
boshqa joylarda ham to‘planadi. Ulaming kuyishi natijasida hoil 
bo‘lgan qurumlar ko‘p to'planganda dvigatelning yeyilishi ortadi, 
yonilg‘ining yonish protsessi yomonlashadi, sarfi ortadi, ba’zida 
dvigatel butunlay ishdash chiqadi.
Smola 
hosil 
qiluvchi 
moddalar jumlasiga, 
to ‘yinmagan 
uglevodorodlar ham kiradi. Chunki ular ham vaqt o‘tishi bilan, yuqori 
harorat, havodagi kislorod va boshqa omillar ta’siri ostida smolalarga 
aylanadi (ular ko‘pincha potensial smolalar deb ataladi).
Standartlarda haqiqiy smolalaming miqdori me’yorlanadi. 
Ulaming yonilg‘i tarkibidagi miqdorini aniqlash uchun, ma’lum 
miqdordagi yonilg‘i issiq havo bilan yuqori haroratda (benzin 150°C, 
dizel yonilg‘isini 250°C da) qizdiriladi, natijada yonilg‘i bug'lanib 
haqiqiy smolalar qoladi. Ulaming miqdori yonilg'i tarkibidagi smo-

---

lalar miqdorini bildiradi. U 100 ml yonilg‘i hisobiga milligrammda 
oUchaxiadi.
2.9-rasm PorshenJar tubida smola va qurum hosil bo‘lishi.
Benzinning turli markalari uchun bu miqdor 7-15 m g/100 ml, 
dizel yoilg‘isi uchun 30-50 mg/100 ml ga teng. Benzinning smolali 
moddalar to‘planishiga moyilligi(barqarorligi) induksion davr bilan 
baholanadi. Bu davr benzinning tashish, saqlash va undan foydalanish 
sharoitlari to‘g‘ri bo'lganda o‘z tarkibini o‘zgartirmasdan saqlash 
xususiyatini belgilaydi.
2.10 -rasm. Benzinning induksion davrini aniqlash asbobi:
1-k islo ro d b e rish tru b a si, 2-benzin so lin g a n sta ka n , 3- su v, 
4- e le k trli isitg ic h , 5-m onom etr

---

Bu ko‘rsatgich laboratoriya qurilmasida benzinni sun’iy ra- 
vishda oksidlab aniqlanadi (0.7MPa yoki 7kg/sm
2
bosimda, quruq va 
toza kislorod atmosferasida, 100°C haroratda).
Induksion davr benzin oksidlana boshlangan vaqtdan kislo-rodni 
aktiv yuta boshlaguncha o‘tgan vaqtdir. Bu vaqt minutda o‘l-chanadi. 
Turli markadagi benzinlar uchun bu qiymat 600-900 mi-nutga, sifat 
belgisi berilgan benzinlar uchun 1200 minutga teng. Hozirgi zamon 
benzin markalari uchun induksion davr kamida 900 minutga teng. 
Tekshirishlar bunday benzinnig 1-1.5 yil mobaynida saqlash 
mumkinligini, 
bunda sifati 
sezilarli 
darajada o‘zgarmasligini 
ko‘rsatadi.
Karbyuratorli dvigatellarda smolali o‘tirindilar ko‘pincha benzin 
tindirgichlarda, 
karbyurator 
detallarida 
to‘planadi. 
Yonuvchi 
aralashma hosil bo‘lish jarayonida smolali birikmalar bug‘lana ol- 
may, so‘rish trubalari va klapanlarga o‘tiradi. Natijada klapan 
berkilmasdan, ochilib qoladi. Dizellarda forsunka soplolarda lak va 
qurumlar to‘planmasligi kerak, aks xolda beriladigan yonilg'i normal 
to‘zimaydi, demak, yaxshi yonmaydi.