Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti ingliz tili grammatikasi va til amaliyoti
Download 0.77 Mb. Pdf ko'rish
|
ingliz va ozbek tillarida sabab ergsh gapli qoshma gaplarning lingvokulturologik jihatlaring qiyosiy tahlili va ularni tarjima qilish hamda oqitish muammolari
|
Bu vaqtda ko‟zlarim yosh bilan to‟lgan va ovozimda bir oz o‟zgarish yuz
bergan edi.
Bu gap biriktiruv bog‟lovchili bog‟langan qo‟shma gap bo‟lib, u sabab- natija ma‟nosini ifodalaydi. Birinchi gap <bu vaqtda ko‟zlarim yoshga to‟lgan > sabab ma‟nosini, ikkinchi gap <ovozimda bir oz o‟zgarish yuz bergan edi> natija ma‟nosini ifodalaydi. Chunki, mantiqiy jihatdan ko‟zga yosh to‟lishi natijasida ovozda o‟zgarish yuz berishi tabiiy holat. Demak, biror voqea sodir 11
bo‟lishi uchun avvalo, uning sababi so‟ngra esa uning natijasi yuz beradi. Natija sabani taqoazo etadi. Agar biz bu gaplarni alohida – alohida ajratib olsak, ularning umumiy mazmuni to‟liq ifodalanmaydi, chunki ulardagi mazmun bir-bir bilan bog‟langan bo‟ladi [22; 130].
Yuqoridagi fikrdan ma'lum bo‟ladiki, bog`langan qo`shma gap tarkibiy qismlarining har biri mustaqil gapga tengday ko`rinishiga qaramay, ular qo`shma gap tarkibida mazmuniy jihatdan to`liq mustaqil bo`la olmaydi, ular mustaqilligining nisbiydir. Bizningcha ham, bog`langan qo`shma gap komponentlarining nisbiy mustaqilligi mazmuniy jihatdan ham, grammatik jihatdan ham seziladi. Zotan, bunday sintaktik qurilma komponentlarining har ikkisi ham alohida ahamiyatga molik bo`lgan mustaqil tub strukturalarga tayanadi.
Taniqli tilshunos olimlardan biri A.Nurmonov ham o‟zining tilshunoslikka oid ilmiy izlanishlarida qo‟shma gap mavzusiga alohida to‟xtalib, qo‟shma gaplarning pozitsion tuzilishi, ularning semantik turlari haqidagi ilmiy qarashlarni “O‟zbek tilining nazariy grammatikasi”, “O‟zbek tilining mazmuniy sintaksisi” kabi asarlarida bayon etadi.
U qo‟shma gaplarda pozitsion struktura haqida fikr yuritar ekan shunday yozadi: “qo‟shma gaplarda pozitsion struktura bu qo‟shma gap qismlarining joylashish o‟rnidir. Qo‟shma gap tarkibidagi sodda gaplarning o‟zaro joylashishida ham ma‟lum tartib mavjud. Bu, albatta, komponentlarda ishtirok etgan leksik birliklarning o‟zaro grammatik va semantik munosabati bilan uzviy bog‟liq.
Demak, qo‟shma gap tarkibiy qismlarining joylashishida ularni bog‟lashga hizmat qiluvchi leksik birliklarning ahamiyati katta. Chunki bu birliklar o‟zaro grammatik hamda semantik munosabatga kirishib, qo‟shma gap tarkibidagi sodda gaplarni joylashish o‟rnini aniqlashga xizmat qiladi.
Yuqoridagilardan tashqari, M.Asqarovaning bog`langan qo`shma gaplarda birinchi komponent erkin tuzilishi, ikkinchi komponent esa bog`langan 12
qo`shma gap komponentlari orasidagi munosabatga bog`liq holda qurilishi xususidagi mulohazalari ham e`tiborga molikdir. Xususan, bo`lsa, esa so`zlari ishtirokida tuzilgan ikkinchi komponent buning dalili bo`lishi mumkin.
Qo‟shma gapning tarkibiy qisimlari o‟zaro bir- biriga turli yo‟llar bilan bog‟lanadi. Umuman, bu qismlarning munosabati shunday yo‟llar bilan ifodalanadi: intonatsiya orqali, yordamchi so‟z yoki shu vazifasida qo‟llangan mustaqil so‟z orqali, tartib orqali, so‟z fomalari orqali.
Intonatsisya bog‟lanishning hamma turida ishtirok etadigan universal vositadir. U ikki xil rolda bo‟ladi:
1. Bosh rolda (bunda sintaktik aloqa faqat intonatsiya orqali ifodalangan bo‟ladi, boshqa vositalar qo‟llanmaydi).
2. Yordamchi rolda (boshqa vositalar ham ishtirok etadi) [5; 6].
Qo‟shma gapning tarkibiy qisimlarining o‟zaro bir-birlariga turli vositalar orqali birikishi va bu birikish yo‟larining xilma- xilligi, qisimlar o‟rtasidagi o‟zaro mazmun munosabati va strukrurasi qo‟shma gaplarni dastlab ikki turga ya‟ni, bog‟langan va ergash gapli qo‟shma gaplarga ajratishimizga asos bo‟ladi[5; 6].
Komponentlari grammatik jihatdan teng huquqli
bo‟lib, teng
bog‟lovchilar yoki bog‟lovchi vazifasidagi so‟zlar va intonatsiya yordamida bog‟langan gaplar bog‟langan qo‟shma gap deyiladi [12; 120].
Download 0.77 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|