Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti ingliz tili grammatikasi va til amaliyoti

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Qirolicha  Anur  sehirgarlikdan  bohabar  edi,  shu  sababli  u  go‟zal  narsalar 

yarata olardi . 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

60 

 

It is raining again so we will have to cancel the match   

 

 

Yana  yomg‟ir  yog‟yapti,  shuning  uchun  o‟yinni  qoldirishimizga  to‟g‟ri 

keladi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

He had not paid the bill, so his electricity was cut off 

 [40]. 

 

 

U to‟lov qilmadi,  shu sababli uning  elekr  tarmag‟i  uzib qo‟yildi.

 

 

Avval  ham  aytib  o‟tganimizdek  tarjima  jarayonini    juda  ham  murrakab  va 

qiziqarli  jarayon  deyishimiz  mumkin.  Alabatta,  bu  holat  tarjimondan  yuqori 

bilim,  malaka  va  ko‟nikmani  talab  qiladi.  Agar  biz  ikki  til  o‟rtasidagi  o‟xshash 

va  farqli  tomonlarini  to‟ri  anglab,  ularni  bartarf  qila  olsak,    qilyotgan  tarjimamiz 

aniq  va  tushunarli  bo‟ladi.  Bu  bilan  biz    bir  tildagi  ma‟lumotni  boshqa  bir  tilda 

so‟zlashuvchi  insonlarga  yekazishimiz  va  anashu  tilda  so‟zlashuvchi  xalqlar 

o‟rtasida ko‟prik vazifasini  bajarishimiz  mumkin.     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

61 

 

 

 

 

 

 

UCHINCHI BOB. INGLIZ TILIDAGI LINGVOKULTUROLOGIK 

JIHATGA EGA BO’LGAN  SABAB ERGASH GAPLI QO’SHMA 

GAPLARNI O’ZBEK OLIY MAKTABLARIDA O’QITISH 

MUAMMMOLARI 

3.1. Ingliz tilidagi lingvokulturologik jihatga ega bo’lgan  sabab ergash 

gapli qo’shma gaplarni o’zbek (oliy) maktablarida o’qitish muammmolari.

 

          Maktab  yoshlarini  har  tomonlama  yetuk  insonlar  qilib  tarbiyalash,  ularga 

fan  asoslaridan  chuqur  bilim  berish,  ularda  zamonaviy  dunyoqarshni 

shakllantirish 

va 

kengaytirish, 

ularni 

estetik 

tarbiyalash 

hmada 

xalq 

xo‟jaligining  turli  sohalarida  mehnat  qilishga  tayyorlash  lozim.  Bularni  amalga 

oshirishda chet tili  ham o‟z hissasini qo‟shadi. 

 

 

 

 

 

Chet  tili  bu  xorijiy  mamlakat  tili  bo‟lib,  hozirgi  paytda  mamlakatimizda 

ko‟plab dunyo tillari  o‟qitilmoqda .   Chet  tillini  o‟qitish  metodikasi  shu  sohasi 

bo‟yicha  mutaxasislarni  tayyorlashda  yetakchidir.  Ingliz  tili  o‟qitish  metodikasi 

yunoncha method – so‟zidan olingan bo‟lib  “yo‟l, usul” ni anglatadi.   

 

Til  o‟qitish  metodikasi  o‟quvchi  talabalarga  ma‟lum  bir  tildan  bilim  va 

malaka  berish  yo‟llarini  o‟gatadigan    fandir.  Til  o‟qitish  metodikasi,  bir 

tomondan,  pedagogikaga  oid  fanlar  turkumiga  kiradi;  ikkinchi  tomondan,  uning 

o‟z  tekshirish  obyekti  bo‟lib,  mustaqil  fan  sifatida,  o‟z xususiyatlari bilan ajralib 

turadi.  U  ma‟lum  bir  tilini  o‟rgatish  vositalari  hamda  shart-  sharoitlari, 

shuningdek  o‟zlashtirish  qonuniyatlari  haqida tushuncha beradi. 

 

---

 

62 

 

 

Metodika  fani  asosan  quyidagi  uch  yirik  mavzuni  o‟rgatadi:  chet  tili 

o‟rgatishning  nazariy  masalalari,  nutq  faoliyati  tularini  o‟rgatish  va  chet  tili 

o‟rgatishning  tashkiliy  masalalari  [15;14].   

 

 

 

 

 

Boshqacha  qilib  aytganda,  metodika  chet  tili  o‟rgatish  ilmi  bo‟lib,    chet 

tilini  o‟quv  predmeti  sifatida  belgilaydi,  o‟qituvchi  va  o‟quvchi  faoliyatini 

o‟rganadi  va  boshqa  fanlar  yutuqlarini  o‟zlashtirish  va  o‟z  qonuniyatlarini 

ishlabchiqish  yo‟llarini  tadqiq etadi [15; 14].  

 

 

 

 

Zamonaviy  metodik  qo‟llanmalarda  ushbu  fanning    o‟rganish  predmeti 

qilib  chet  tili  vositasida  o‟quvchilarga  ta‟lim  tarbiya  berish  belgilanadi.  Chet 

tililarini  turli  o‟quv  yurtlarida  yoki  muayyan  tilni  (masalan,  maktabda  ingliz 

tilini)  o‟rgatish metodika nazariyasida  farqlab qo‟yilgan [15; 15]. 

 

 

Xar bir fanda o‟z tushunchala  r  yig‟indisi  mavjud.  Chet  tili  o‟qiyish 

metodikasida  qabul  qilingan  asosiy  tushunchalar  qatoriga  quyidagilarni  kiritish 

mumkin:  ta‟lim  sistemasi,  ta‟lim  metodi,  ta‟lim  prinsipi,  ta‟lim  vositasi,  metodik 

usul [15; 15]. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Metodikaning  fan  sifatida  shakllanishi  hamda  rivojlanishida  pedagogika, 

psixologiya, tilshunoslik  kabi fanlar  bilan  aloqasi muhimdir 

 

 

Bundan  tashqari    chet  tillarini  o‟qitish  metodikasi  lingvodidaktikaning 

ajralmas  qismidir.  Lingvometodika  ona  tili,  rus  tili  va  chet  tillari  o‟qitish 

metodikasini  o‟z ichiga oladi [13; 5].  

 

 

 

 

 

 

Metodika  fani  ikkiga  ya‟ni  umumiy  hamda  xususiy  metodika  kabi 

qismlarga  ajraladi.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Umumiy  metodika  barcha  chet  tillari  uchun  umumiy  bo‟lgan  nazariyani 

tadqiq  qiladi.  Bu  barcha  tillarni  o‟qitilishga  hos  bo‟lgan  umumimy  metod, 

tamoyillarni  va usullarni  ko‟zda tutadi.  

 

 

 

 

 

Xususiy  metodika  deganda  ma‟lum  chet  tilini  o‟qitish  yo‟l-yo‟riqlari 

tushuniladi,  masalan,  ingliz  tili  o‟qitish  metodikasi,  nemis  tili  o‟qitish 

metodikasi  [13; 8].   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hozirgi  kunda  chet  tili  o‟qitish  metodikasining  fanligiga  hech  kim  shubxa 

---

 

63 

 

qilmaydi.  XVIII  asrgacha  ayrim  olimlar  chet  tili  o‟qitish  metodikasini  qiyosiy 

tilishunoslikning  amaly  tadbig‟dir  deb  qarasalar,  boshqalar  uni  pedagogika  fani 

deb hisobladilar [13; 6].   

 

 

 

 

 

 

 

Metodika  faning  o‟z  maqsadlari,  mazmuni,  metodik  tushunchalari 

(katagoriyalari),  ilmiy  tekshiruv  metodlari,  vositalari  mavjud.    

 

 

Respublikda  turli  xil  o‟quv  yurtlari  bor,  shu  sababli  ulardagi  o‟qitish 

maqsadlarini  ko‟zlab  shu  o‟quv  yurtlari  uchun  har  biriga  alohida  chet  tili 

o‟qitish metodikasi yaratiladi.     

 

 

 

 

 

 

Hozirgi  davrda  chet  tilini  o‟qitish  metodikasiga  chet  tillarini  o‟qitishning 

maqsadlari,  mazmuni,  qonuniyat,  metod,  vositalari,  yo‟l  va  usullar,  o‟qitish 

tizimini  o‟rganish  hamda  o‟rgatish  bilan  shug‟ullanuvhchi,  uni  rejalashtiruvchi, 

shuningdek,  chet  tili  orqali  o‟quvchilar,  talabalarni  tarbiyalash  jarayonlarini 

amalga  oshiruvchi fan sifatida qaralmoqda.   

 

 

 

 

 

Har  qanday  tilini    o‟quvchilarga  o‟qitilayotganda  ularning  tili  tajribasini 

hisobga  olish  zarur. Til tajribasini hisobga olish deganda o‟quvchi shu kungacha 

olgan  bilim,  ko‟nikma  va  malakasining  hozir  o‟rganayotgan  chet  tili  materialini 

o‟zlashtirishiga  salbiy  yoki  ijobiy  ta‟siri  tushuniladi.    Masalan,  chet  tilidagi  “ 

artikl”  atalmish  grammatik  hodisani  o‟rgatilayotganda  uning  o‟zbek  tilida 

mavjud  emasligi  tufayli,  mazkur  grammatik  kategoriyaga  oid  artikl  tushunchasi 

shaakllantiriladi.  Oqibatda  o‟quvchi  til  tajribasi  endi  chet  tilidagi  “yangilik” 

bilan  boyiydi [15; 4]. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ingliz  tilida  nutq  faoliyati  turlarini  o‟rgatish  muhimdir.  Ular  orqali 

ma‟lumot  olinadi,  ma‟lumot  beriladi.  Bu  esa  ingliz  tilini  o‟qtishning  maqsadini 

tashki  qiladi.  Ma‟lumot  olish  tinglab  tushunish  va  o‟qish  orqali  amalga  oshsa, 

ma‟lumot  berish,  gapirish  va  fikrni  yozma  bayon  qilish  orqali  amalga 

oshadi.[13; 130].    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Og‟zaki  nutqni  o‟rgatish  tinglab  tushunish  va  gapirishni  o‟rgatishni  o‟z 

ichiga  oladi.  Ular  ajralmas  qismlardir.Ularni  bir  biridan  o‟rgatrish  qiyin,  hatto 

mumkin  emas, desak ham bo‟ladi. 

 

 

 

 

 

 

---

 

64 

 

 

Yozma nutqni o‟rgatishga esa o‟qish va yozuvni o‟rgatish kiradi. 

 

Umum  ta‟lim  maktablarida  ingliz  tilini  o‟quvchilarga  o‟rgatishda,    ana 

shu  barcha  nutq  faoliyati  turlarini  birgalikda  o‟rgatilsa  maqsadga  muvofiq 

bo‟ladi. Bunda albatta, mashqlarning  o‟rni juda katta ahamiyatga  ega.