Заки достонлари

миқдорини, ҳаракатдан англашилган маънони кучайтиради: 
ҳакимхон жойидан бир қўзғалди-да, куйиб кетди (Хур.210). Бир 
келар бўлжалинг айтгин, билайин (Алп.131). Зулхумор ойим бир 
энтикди (Рав.46). 
Бир сўзи қўшимчалар қўшилганда қуйидаги маъноларни 
ифодалайди: 
а) (бир+га) (А.i=124; Р.i=5) қолипининг ҳосиласидан ҳаракатнинг 
бирдан ортиқ шахслар томонидан биргаликда бажарилганлигини 
билдиради: Белга боғла, тортиб олай // Бирга йўлга равон бўлай 
(Алп.248). Ҳакимбек илгари, синглиси кейин // Қултой қулга бирга 
кетиб боради (Алп.80). 
б) (бир+ов) (А.i=29; Р.i=14) қолипининг ҳосиласидан гумон 
маъноси воқелашади: От олдинда кўрди, биров турибди (Алп.286). 
«Қандай қилай, бу биров билмайдиган гап-да», - деб Қосимхонга 
қараб (Хур.211). 
в) (бир+ дай) (А.i=6; Р.i=17) қолипининг ҳосиласидан фақат, 
баробар, айнан, бир хил деган маъноларни билдиради: Ёшу қари 
қолмай бирдай юради // ҳамма кўриб, шоҳим, сизга кулади (Рус.365). 
Хушвақт бўлиб ҳамма бирдай // Ипагини арзон олди (Хур.177). 
г) (бир+ор) (А.i=4; Р.i=18) қолипининг ҳосиласидан «қандайдир 
бир» маъноси англашилади: Бирор кеча қўниб ўтар ер борми? 
(Алп.90). Сўрамайсан сен, амалдор, ҳолимни // Бирор одам 
чоғиштирган ўғлимни (Тўл.168). 
 
 

---

45 
Достонлар тилида нумератив сўзлар 
Предметнинг сон миқдорини ифодалашда саноқ сон билан 
предмет ўртасида махсус сўз қўлланади. Бундай сўзларни баъзи 
туркологлар ҳисоб сўзлар
83
, баъзилар нумеративлар
84
деб атайдилар.
Сон билан предмет ўртасида қўлланадиган нумеративлар 
саналаётган аниқ предметни ҳисоблашда унинг қайси гуруҳга оид 
эканлигини аниқлаш учун ишлатилади. 
Нумератив 
сўзлар 
предметларнинг 
хусусиятига 
қараб 
қўлланилади. Ўзбек халқ достонларида нумератив сўзларнинг 
англатган маъноларига кўра қуйидаги гуруҳларга ажратиш мумкин: