Zamonaviy iqtisodiy

Uesli Mitchell (1874-1948) hisoblanadi. 
J.Kommons o’zining «Institutsional iqtisodiyot» kitobida xo’jalik 
jarayonlarga ta’sir etuvchi har xil noiqtisodiy (avvalo huquqiy) omillarni 
tadqiq qildi. U Amerika ishchilar harakati-ni, kasaba uyushmalarining va 
tadbirkorlar ittifoqining tashkil topish tarixini o’rgandi, mehnat huquqini 
tahlil qildi. J.Kom-mons fikriga ko’ra, jamiyatning huquqiy tizimi 
xo’jalik hayotida hal qiluvchi ahamiyatga ega. Uningcha, bitishuv - 
(ya’ni huquqiy akt) iqtisodiy tizimning bosh bo’g’ini hisoblanadi. 
Bitishuv o’z tabia-tiga ko’ra uning ishtirokchilari manfaatlari 
ixtilofliligini, ushbu ixtilofli manfaatlarning o’zaro bog’liqliligini 
bildira-di. Bitishuv ishtirokchilari sifatida ko’proq individlar emas, balki 
kasaba uyushmalari va tadbirkorlar ittifoqlari qatnasha-dilar. Jamiyat 
vujudga keladigan qarama-qarshiliklarni echib beradigan huquqiy 
mexanizmni ishlab chiqishi lozim. Masalan, yollanma ishchilar bilan 
tadbirkorlar o’rtasida kelib chiqishi mum-kin bo’lgan qarama-
qarshiliklar kasaba uyushmalari va tadbir-korlarning maqsadga muvofiq 
o’zaro ta’siri, samarali mehnat hu-quqi va maxsus hukumat hay’ati 
faoliyati tufayli echilishi mum-kin. 
J.Kommons o’zining ijtimoiy hayotga bo’lgan qarashlarini 
 
47

---

tajribada amalga oshirish maqsadida Amerika mehnat federatsiyasi bilan 
faol hamkorlikda ish yuritdi. 1935 yili uning ta’siri asosida AQShda 
pensiya ta’minotiga asos solgan «Sotsial himoya to’g’risida akt» qabul 
qilindi. 
U.Mitchell fikriga ko’ra, kishilar faoliyatida asosiy hara-
katlantiruvchi kuch – pul hisoblanadi. Aynan moliyaviy institut-lar inson 
xatti-harakatining xarakterini aniqlab beradi. U iqtisodiy (moliya, kredit, 
pul muomalasi) va noiqtisodiy  (psixo-logik, ijtimoiy, axloq, xulq, fe’l-
atvor)  omillarining o’zaro bog’-liqligini va o’zaro ta’sirini ko’rsatib 
berdi. Madaniy va ijtimoiy-psixologik omillarni hisobga olgan holda 
davlatning pul, kredit va moliya sohalariga aralashuvini zarur deb 
hisobladi. 
U.Mitchellga katta shuhrat keltirgan uning iqtisodiy tsikl 
nazariyasi hisoblanadi. Uning bir qator asarlari, jumladan “Iq-tisodiy