Zamonaviy texnika va texnologiyalar, avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish jarayonlari bu ma’lum bir tizimga solingan elektrotexnik va elektron qurilmalarning majmuasidir

U_tya

8.8-rasm. Tranzistorlar asosida tuzilgan tok stabilizatori sxemasi. T₁ T₂- tranzistorlar, S_t-stabilitron, R₁,R_k-rezistorlar, R_yu-yuklanuvchi rezistor.
S_tstabilitron yordamida namni kuchlanishi xosil kilinadi. T₁ tranzistori rostlash, T₂ tranzistori esa kuchaytirish vazifasini bajaradi. Rostlanuvchi tranzistor T₁ va namunaviy rezistor R₁ lar ketma-ket ulangan yuklama rezistori R_yuorkali o’tgan tok I_yu chikish kattaligi xisoblanadi. Stabilizator ishlagan vaqtida namunaviy rezistor U_tya dagi kuchlanish tushuvi bilan taqqoslanadi. Bu kuchlanishlar farki rotslovchi tranzistor T₁ kollektor – emitter uzatishdagi karshilikni boshkaruvchi tranzistor T₂ da kuchaytiriladi, natijada tokni stabillanadi. R_k rezistor kuchaytirgichni kollektor zanjiridagi yuklama.
Transformatorlarni vazifalari va qo’llanilish soxalari.
O’zgaruvchan tok kuchlanishini chastotasini o’zgartirmay uning miqdorini orttiruvchi statik elektromagnit apparat, yoki kuchlanish miqdorini orttirib yoki kamaytirib beradigan elektroinduksion statik apparat–transformator deyiladi. Elektr energiyasi,elektrostansiya generatorlaridan iste’molchilarga uzatiladi;iste’molchilar esa ko’pincha stansiyadan uzoq masofalarda joylashgan bo’ladi. Ener-giya isroflarini kamaytirish va simlarning og’irligini kamaytirish maqsadida generatorlardagi kuchlanish miqdorlarinini bir necha o’n yoki yuz marotaba katta bo’lgan elektr uzatish kuchlanishigacha ko’tarish kerak bo’ladi.
Transformatorlardan juda ko’p maqsadlarda foydalaniladi. Transformator berk po’lat o’zak–magnit o’tkazgichdan tuzilgan bo’lib, bu magnit o’tkazgichga o’zaroelektr kontaktga ega bo’lmagan ikki yoki bir necha chulg’am o’ramlari joylashtirilgan bo’ladi. Magnit o’tkazgichning chulg’amlari joylashgan qismi o’zak – deb ataladi.
Transformatorlarni tuzilishi va ishlash prinsipi. Elektr energiyasi manbaadan kelib kiradigan chulg’am – birlamchi chulg’am deb, energiya iste’molchisi ulanadigan boshqa chulg’am ikkilamchi chulg’am deb ataladi. Birlamchi chulg’amga berilgan o’zgaruvchi U₁ kuchlanishdan I₁ tok va po’lat o’zak orqali yopiluvchi F magnit oqimi xosil bo’ladi. Elektromagnit induksiya qonuniga asosan o’zgaruvchan F magnit oqimi ta’sirida birlamchi chulg’amda o’zinduksiya EYUK i E₁ ni, ikkilamchi chulg’amda esa o’zaroinduksiya EYUK i E₂ ni yuzaga keltiriladi. Agar ikkilamchi chulg’amga yuklama ulansa I₂ yuklama toki xosil bo’ladi va ikkilamchi kuchlanish U₂ ni kamayayishiga sabab bo’ladi. YUqori kuchlanishli chulg’amdagi EYUK kiymatining past kuchlanishli chulg’amdagiga nisbati transformatorlarning transformatsiya koeffitsenti deyiladi va K bilan belgilanadi.
Transformatsiya koeffitsentiga bog’lik ravishda transformatorlar kuchaytiruvchiyoki pasaytiruvchi guruxlarga bo’linadi.
A
V

W₁10.2-rasm. Bir va uch fazali transformatorning prinsipial sxemasi.