‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi p. S. S u L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni

Tekshiruv savollari
1. Biologik resurslar va ularning ahamiyatini t a ’riflang?
2. 0 ‘simliklarning biosferadagi ahamiyatini tushuntiring.
3. 0 ‘simliklar inson u c h u n qan d a y aham iyatga ega?
4. Antropogen t a ’sir o s tid a o'sim liklar du n y o sid a q a n d a y
o'zgarishlar r o ‘y beradi?
5. 0 ‘zbekistonning o's im lik dunyosi haqida n im a la r bilasiz?
6. 0 ‘rmon yong‘inlari h a q id a nim alar bilasiz?
7. 0 ‘sim liklarni m u h o f a z a l a s h c h o r a - t a d b i r l a r i h a q i d a
m a ’lumot bering
8. 0 ‘simliklarni m uhofazalashning texnologik y o ‘nalishdagi 
chora-tadbirlarini qanday tushunasiz?
9. 0 ‘sim lik larn i m u h o f a z a l a s h n i n g h u q u q i y a s o s l a r in i
tushuntirib bering
10. «Qizil kitob»ga kiritiladigan o'simliklar q a n d a y toifalarga 
ajratiladi?
11 . 0 ‘zbekiston «Qizil k ito b i» va unga kiritilgan o ‘simlik 
turlari haqida nimalar deya olasiz?
12.0 ‘s i m li k l a r n i m u h o f a z a l a s h n i n g q a n d a y e k o l o g i k
ahamiyatlari bor?
13. R espublikam izning«0‘rm on to ‘g‘risida»gi q o n u n i haqida 
nimalar bilasiz?

---

5.5. Hayvonot olami va ularni muhofazalash
Hayvonot dunyosining biosfera va inson hayotida tutgan o‘rni.
H a y v o n o t ( f a u n a ) b i o m a s s a s i b o ‘yich a y e r d a g i tirik
o rg anizm larning b o r- y o ‘g ‘i 2% ini tashkil etishiga q ara m a y
ularning biosfera va inson hayotida tutgan o ‘rni beqiyosdir. Bu 
ularda m odda va energiya almashinish jarayoni o ‘ta tez kechishi, 
ularning yuqori harakatchanligi va turlarining favqulodda k o ‘pligi 
bilan izohlanadi. S o‘nggi m a ’lumotlarga k o ‘ra, sayyoramizda 
ularning 1,5-2 mln. turi mavjud. Qariyb barcha ekotizimlarda 
hayvonlar turlari soni b o ‘yicha o ‘simliklardan ustunlik qiladilar.
Hayvonlar biosferadagi biologik(kichik) m odda aylanishida 
ishtirok etuvchi m uhim kom ponentlardan biri hisoblanadilar. 
H a r bir hayvon turi o ‘simliklar tomonidan fotosintez jarayonida 
sintez qilingan organik m oddalarning bir qismini yoki m uayyan 
b i r x i l in i p a r c h a l a s h g a m o s l a s h g a n b o i a d i . O r g a n i k
m oddalarning qolgan qismini parchalashda navbatdagi boshqa 
t u r l a r bosqichm a-bosqich ishtirok etadilar. Shu ta riq a tirik 
o rg a n iz m la rn in g o ‘zaro «oziqlanish zanjiri» vujudga keladi. 
M a n a s h u b a r q a r o r f u n k s i y a va e v o lu ts io n r i v o j la n is h n i 
t a ’minlashda hayvonlar asosiy o ‘rinlardan birini egallaydilar.
Tabiatdagi mavjud h a r bir hayvon turi o'ziga xos va mos 
biror-bir funksiyani bajaradi. U tabiat uchun ortiqcha emas. 
B undan shunday ekologik xulosa kelib chiqadiki, birorta hayvon 
t u r in in g y o 'q o tilis h i y o k i m e ’yoridan o rtiq c h a k a m a y tirib
yuborilishi biosferadagi jara y o n larn in g marom ini buzadi va 
tabiiy m uvozanatni izidan chiqaradi. Ekotizimda organizmlar 
tu ri q a n c h a lik r a n g - b a r a n g b o'lsa, uning tashqi t a ’sirlarga 
b a r d o s h l i l i g i s h u n c h a l i k y u q o r i b o 'l a d i . S h u n in g u c h u n
ekologiyaning asosiy vazifalaridan biri biologik rang-baranglikni 
saqlab qolishdir.
H a yvonla r biosferadagi zarur tabiiy tozalanish, o ‘z-o ‘zini 
boshqarish jarayonlarida h a m yetakchi o ‘rin tutadilar.
Ilmiy m anbala rga k o 'r a , hayvonlarning sut emizuvchilar, 
qushlar, sudralib yuruvchilar, amfibiyalar, baliqlar, molyuskalar, 
h ash a ro tla r kabi guruhlari mavjud. Bu guruhlarning har biri bir 
qa n c h a turlardan tashkil topadi.
S u t emuzuvchilar. B u la rn in g k o ‘p turlari m a ’lum tabiiy 
sharoitlar majmuasiga moslashgan b o ‘ladi. Shuning uchun har 
biri o ‘ziga xos m a ’lum areol (hududlarda) tarqalish xususiyatiga

---

ega. Bularning xonakilashtirilganlari, y arim yovvoyi va yovvoyi 
turlari mavjud. Yer yuzidagi k o ‘plab yirik hayvonlar shu guruhga 
mansubdir. Bu guruh hayvonlarning k o 'p c h ilik turlaridan oziq- 
ovqat m ahsulotlari, sanoat xom ashyosi, dori-darm onlar olish 
m aqsadlarida foydalaniladi.