‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi p. S. S u L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni

Qayta tiklanadigan tabiiy resurslar deb m a ’lum tabiiy sharoitda 
undan foydalanish davomida doimiy ravishda qayta tiklab borish 
im koniyati b o 'lg a n resurslarga aytilad i. Bunday resurslarga 
o'simliklar va hayvonot dunyosi, q ato r mineral resurslar, masalan, 
ko ‘l tubida yig'iluvchi tuzlar, to rf qatlam lari hamda tuproqlar 
kiradi. A m m o ularni tiklash va k o ‘p l a b ishlab chiq arish n i 
t a ’minlash uchun m a ’lum shart-sharoitlar yaratish lozim. Qayta 
tiklanadigan resurslarni tiklash j a r a yoni turli xil tezlikda kechadi. 
Tuproqlarda 1 sm.li gumus qatlami hosil qilish uchun 300-600 
yil, kesilgan o'rmonlarni, ovlanadigan hayvonlarni tiklash uchun 
esa o ‘n la b yillar talab etiladi. T a b iiy k i, qayta tik la n ad ig an
resurslardan foydalanish darajasi ularning tiklanish tezligiga mos 
kelishi kerak. Aks holda qayta tiklanadigan tabiiy resurslar qayta 
tiklanmaydigan resurslarga aylanib qolishi mumkin. Masalan, 
tuproq o ‘lik tuproqqa aylanishi, h ayvonot va o'simlik turlari esa 
um um an y o ‘qolib ketishi m um kin. S huni ham nazarda tutish 
lozimki, k o ‘plab tabiiy resurslar j u d a sekinlik bilan tiklanadilar. 
O ' r m o n , t u p r o q , h a y v o n l a r n i n g k o ' p l a b t u r l a r i s h u l a r
jumlasidandir. Bunday resurslar nisbatan tiklanadigan tabiiy 
resurslar deb ataladi. Ular shunday tabiiy resurslarki, ularni tiklash 
uchun insonning bir necha avlodi umri talab etiladi. Bu guruhga 
suv, shamol, o ‘tloq, irrigatsiya, sanoat va boshqa turdagi tuproqlar 
eroziyasini ham kiritish m u m k in . M a ’lumki, tu p ro q la rn in g
haydaladigan yuqori qisminigina tabiiy sharoitda tiklash uchun 
bir necha ming yil talab etiladi. K o ‘p yillik daraxtlardan tashkil 
topgan o ‘rmonlarni ham nisbatan tiklanadigan tabiiy resurslar 
qatoriga kiritish mumkin. Masalan, sakvoy daraxti 6 ming yilgacha 
umr ko'rishi va balandligi 100 m etrdan ortiq bo‘lishi mumkin. 
San-Fransisko yaqinida o'sadigan bu ulkan daraxtlarni ayovsiz 
kesish hisobiga hozirgi kunga kelib ularning bir necha donasi qoldi, 
xolos. Hozir u yerda maydoni 424 akrali q o ‘riqxona tashkil etilgan. 
Bu yerda sakvoylarning bir oylik k o ‘chatlaridan tortib, yirik.

---

am m o bir nec ha n a m u n a l a r i o ‘stirilm oqda. S akvoy daraxti 
p o ‘stlog‘ining q a linligi 30 sm.dan ortiq b o ‘lganligi sababli 
yong‘inga chidamli hisoblanadi. Ko‘plab sakvoylar Amerikaning 
taniqli insonlari nomi bilan ataladi. Masalan, «General Sherman» 
deb ataluvchi sakvoy daraxtining balandligi 91 metrni, diametri 
20 metrni, o g ‘irligi esa 2000 tonnani tashkil etadi. Bu kabi 
daraxtning bir donasidan olingan yog'och materiallarini tashish 
uchun bir bu tu n tem ir y o ‘l tarkibi talab etiladi. Bitta sakvoy 
daraxtidan olinadigan yog'ochdan 45 ta bir xonali uy qurish 
mumkin. Sibir kedri Rossiyada bir necha million gektar maydonni 
egallagan b o ‘lsa-da, ularni ham nisbatan tiklanadigan tabiiy 
resurslar qatoriga kiritish lozim. Uning umr ko'rish davomiyligi 
300 yilga yetadi. Boshqacha so‘z bilan aytganda, bir necha inson 
avlodi umriga teng.