‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
|
61aef8397723d3.50813536
garmoniyalar» deb atalishi bejiz emas.
Seyning daromadlar nazariyasida «mehnat» ishchilar uchun ish haqini «kapital» sohib uchun foydani «yer» esa yer egasi uchun renta daromatlarini yuzaga keltiradi deb izohlanadi. Ma’lumki, foyda ssuda foizi va tadbirkorlik daromadidan iborat, uning birinchisi kapital egasi sifatida kapitalist tomonidan (kapital yaratadi), ikkinchisi korxona boshlig‘i sifatida kapitalist tomonidan o‘zlashtiriladi. Seyning fikricha, tadbirkorlik foydasini yollanma boshqaruvchi ham olishi mumkin bo'lgan ish haqi turi bo'lmay, maxsus va muhim jamoat funksiyasini bajaiganlik, ya’ni mohiyat - e’tiboriga ko‘ra ishlab chiqarish omillarini ratsional birlashtirganligi uchun berQadigan mukofotdir. Shunday qi lib, tadbirkor va ishchi o‘rtasidagi farq ish haqi darajasida deb ko‘rsati- ladi. Tadbirkor, ishbilarmonning maoshining yuqori bo‘lishi esa yuqori labozimlari, talanti, faoliyati, tartib va boshqarish ruhi tufaylidir. Sey ishchilaming ekspluatatsiyasini inkor etib qolmasdan, ular- ning kelajagi porloq degan g‘oyani ilgari suradi. U, kapital o‘sishi bilan «quyi sinflar»ning ahvoli yaxshilanadi va ular «yuqori sinflar» safini to'ldirib boradi, deb o'ylagan. Sey sanoat to'ntarilishi bilan vujudga kelgan salbiy hodisalami yumshatib ko'rsatishga urindi, «kompensatsiyalar nazariyasi»ni ilgari surdi. Uning tasdiqlashicha, mashinalar birinchi paytda ishchilami ishdan siqib chiqaradi, keyinchalik ular ishchilaming ish bilan bandligini oshiradi va mahsu- lotlar ishlab chiqarishni arzonlashtirib, ishchilarga «eng yuqori foyda» keltiradi. Shunday qilib, Seyning fikricha, kapitalizm davrida sanoat to‘ntarilishidan ishchilar sinfi manfaatdordir. Oqibatda mehnat man- faatlari kapital bilan «garmoniya»da — uyg‘unlikda bo'lishi «isbotlanadi» (uyg'unlik nazariyasi). Takror ishlab chiqarish nazariyasi Seyning eng muhim kashfi- yotlaridan biri «Sey qonuni», «bozorlar qonuni» yoki «sotish naza riyasi» hisoblanadi. Fiziokratlar merkantilizmni tanqid qilganda shu g'oyadan foydalanganlar. Unda shunday fikr keltiriladi: «Har bir odam bir vaqtning o‘zida ham sotib oluvchi, ham sotuvchidir». Kenening fikricha, hamma sotib olingan narsa sotilgan, barcha sotilgan narsa sotib olingan («Iqtisodiy jadval»ga e’tibor bering) bo‘ladi. Seyga asos- lanib, J.M. Keyns «taklif shunga mos talabni yaratadi» degan fikmi ilgari suradi. Bu fikr Sey g‘oyasini chippakka chiqarish uchun o‘ylab topilgan, chunki u yoki bu tovar alohida-alohida ortiqcha ishlab chiqa- rilishi mumkin. Vaholanki, barcha tovarlar ortiqcha ishlab chiqarilishi mumkin emas. Keynsning fikricha, Sey qonunini tan oluvchi barcha mualliflar klassik deb atalishi mumkin ekan. Bundan kapitalistik jamiyatning takror ishlab chiqarishida «garmoniya» mavjudligi va oqibatda umumiy ortiqcha ishlab chiqarish inqirozlari «prinsipda bo‘lmasligi» isbotlana di, ya’ni taklif avtomatik ravishda talabni vujudga keltiradi. Bu qonun Maltusning «Nufus qonuni»ni eslatadi (keyinroq ko‘rib chiqiladi). Agar barter (mahsulotni mahsulotga almashuv - T-T) iqtisodiyoti ko‘zda tutilsa, bunda pul faqat hisob birligi bo'ladi, unga umumiy talab barcha pulga almashtirilishi kerak bo‘lgan tovarlar qiymatiga teng bo‘ladi, bunda esa ortiqcha ishlab chiqarish mumkin bo‘lmay qoladi. M.Blaugning fikricha, «Mahsulotlar mahsulot uchun to‘lanadi» qoidasining ichki va tashqi savdoda qo'llanilishi Sey qonunining mo- hiyatidir. Seyning «bozorlar nazariyasi» ko‘p munozaralarga sabab bo'ldi. Haqiqatan ham, ibtidoiy davrda almashuv natural holda olib borilgan, ya’ni mahsulot boshqa mahsulotga ma’lum nisbatda almashtirilgan, unda xarid qilish va sotish jarayonlari mos kelgan. Ammo eng oddiy tovar muomalasida yoki xarid qilishda tovami sotgan odam darhol boshqa tovar xarid qilmasligi ham mumkin bo‘lib qoldi. Sotish va xarid qilish vaqt va makon jihatdan ajralib turadi, shu tufayli inqiroz- laiga abstrakt imkoniyat tug'iladi. Kapitalizm davrida bu imkoniyat haqiqatga aylanib qoldi. Dastlabki kuchli iqtisodiy krizis 1825-yilda ro‘y berdi va ma’lum qonuniyatlar asosida takrorlanib turibdi. 0 ‘z davrida Sismondi, Maltus va J.Mill bu qonun to‘g‘risida fflcr- mulohazalar bildirdilar. Bunda kapitalistik xo‘jalikda tovarlaming bahosi xo‘jalik konyunkturasiga mos ravishda absolut moslashuv va darhol reaksiya qilish xususiyatiga ega deb hisoblanadi. Hozirgi davrda ham bu masala bo'yicha iqtisodchilar o‘rtasida neoklassik yo'nalish bilan keynschilik tarafdorlari orasida munozara davom etmoqda (bu haqda quyida gapiriladi). «Sey qonuni»ning ijobiy tomoni shundaki, unga ko‘ra kapitalizm o‘z rivoji davomida o‘ziga o‘zi bozor yaratadi, kelajagi bor jamiyat deb qaraladi va Sismondining kapitalizm rivojiga qarshi fikrini inkor etadi, realizatsiya muammosini hal etishda «Uchinchi shaxslar»ga ehtiyoj qolmaydi (bu haqda oldingi bobda fikr yuritilgan). Sey aigumentlariga asoslanib, buijuaziya demokratik davlat apparatini qisqartirish, savdo va sohibkorlik erkinliklari to‘g‘risida progressiv g‘oyalar ilgari surildi. Download Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling